faner tayyorlanadi. Bu qayin turi Rossiya o ‘rmonlarida keng tarqalgan
daraxt turi hisoblanadi. K o‘kalamzorlashtirishda
ahamiyati juda yuqori
oq tanasi va chiroyli barglari manzarali hisoblanadi. Daraxt tanasidan
qayin sharbati olinadi. Bulardan tashqari
daur qayini (Betula daurica
Pall.) momiq qayin (Betula pubescens Ehrh), Ermann qayini (Betula
ermanii Cham.)
kabi muhim turlari bor. Shimoliy Amerikada
qog‘oz
qayini (Betula papyrifera Marsh.)
keng tarqalgan.
Barcha qayin turlari
manzarali daraxtlar hisoblanadi, ko'kalamzorlashtirishda keng foydalani
ladi. 0 ‘rmon xo‘jaligida ham qimmatli daraxt turlaridan biri hisoblanadi.
QANDAG‘OCH (ALNUS) TURKUMI
Turkumning vakillari daraxt yoki buta o ‘simliklaridir. Barglari
oddiy tuzilgan, navbat bilan joylashadi. Kurtaklari 2-3
ta tangacha bilan
o ‘ralgan bo‘lib, bandchali. Ular barg chiqarishdan oldin gullaydi. Guli
ayrim jinsli, bir uyli, yig ‘ilib to‘pgul hosil qiladi. Changchi gullari
silindrsimon kuchala hosil qiladi, ular kuzda
novdaning yuqori qismida
rivojlanadi. Urug‘chi gullari boshoq hosil qilib, kuzda novdaning tubida
rivojlanadi. Shamol vositasida changlanadi. Urug‘chi gulining boshog‘i
kuzda, yetilish oldidan qubbacha shakliga kiradi va shu holatda yetilgan
mevalari bilan bahorgacha saqlanadi.
Mart-aprel oyi boshlarida
qubbachalar yorilib mevasi to ‘kilib ketadi va ular shamol vositasida
tarqaladi. Daryo bo‘ylarida o ‘sadigan turlaming mevasi suv toshqini
vaqtida suvga tushib tarqalishi mumkin.
Mevasi mayda, b o ‘yi 2-3 mm li, bir urug‘li yassi yong‘oqcha,
qanotcha va uchki tomonida qurib qolgan ustunchaning qoldig‘i bor.
Yong‘og‘i to‘kilib ketsada, qubbachalari daraxtda ko‘p vaqt saqlanib
turadi, to‘kilgan urug‘lari qulay sharoitda unib chiqadi.
Daraxt tez
o ‘sadi, birinchi yil o ‘q ildiz, so‘ngra yon ildizlar chiqaradi. Ildizda
tuganaklar hosil b o ‘lib, ularda atmosfera azotini to ‘plovchi bakteriyalar
rivojlanadi. Bu tuganaklar dukkakli o ‘simliklar ildizidagiga nisbatan
ancha ko‘p b oiad i. Ulardagi mikroorganizmlar
yemi strukturasini
yaxshilashda katta ahamiyatga ega. Daraxtlari to‘nkasidan ko‘karadi,
ildizidan bachkilaydi. Y og‘ochi oq rangli, arralab qo‘yilgan yog'ochi bir
qancha vaqtdan so‘ng qizil-qo‘ng‘ir rangga kiradi. Uning yog‘ochidan
faner, mebel va turli idish-asboblar ishlab chiqariladi. Po‘stlog‘idan esa
b o ‘yoq va oshlovchi moddalar olinadi. Bu turkumning 30 ta turi bor,
ular shimoliy yarim sharda tarqalgan. MDH da yow oyi holda 12 turi
uchraydi.