A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

Turkiston qayini (Betula turkestanica Roth.) 
bo‘yi 10-15 m ga, 
diametri 30-50 sm ga yetadigan daraxt, tuxumsimon va keng shox- 
shabba hosil qiladi. Bir tanali, tanasining po‘sti sarg‘ish oq rangda, po‘st 
tashlab turadi. Yosh novdalari mayin tukli bo‘lib, smolasimon 
so‘galchalari bor. Barglari tuxumsimon, o ‘tkir uchli, tub qismi 
ponasimon yoki to‘mtoq, cheti butun. Yosh barglarining har ikkala 
tomoni mayin tukli, katta yoshida yuz tomoni tuksizlanadi. Barg 
plastinkasining bo‘yi 3-5 sm, bandi 1,5 -1,8 sm, ingichka va uzun tuk 
bilan qoplangan. U m g‘chi gulli kuchalalari silindrsimon bo‘lib, bo‘yi
2,5 sm, eni 6-8 mm.Qanotchalari tuxumsimon yoki teskari tuxumsimon, 
bo‘yi 2,5 mm. Bu qayin urug‘idan yaxshi ko‘payadi, tez o‘sadi.
Qayinning yog‘ochi oq rangda, zich, pishiq bo‘lib, undan har xil 
buyumlar ishlanadi. U yorug‘sevar, issiqqa va sovuqqa, havoning 
ifloslanishiga chidamli daraxt. U to g ‘ vodiylarida, daryo bo‘ylarida 
o ‘sadi. Tyan-Shanda, Pomir-Oloyda, Jung‘oriya Olatovida uchraydi. U 
nihoyatda g o ‘zal daraxt bo‘lganligidan ko‘kalamzorlashtirish uchun 
parklarga va k o ‘chalarga ekish tavsiya etiladi.
Tyan-Shan qayini (Betula tianschanica Rupr.) 
kichikroq daraxt 
bo‘lib, b o ‘yi 5-6 m, ko‘p tanali yoki sershox, keng shox-shabba hosil 
qiladi. Tanasining po‘stlog‘i jigarrangda, yupqa po‘st tashlab turadi.

---

Barglari tuxumsimon yoki cho‘ziq-tuxumsimon, ba’zi vaqtlarda 
tuxumsimon, rombsimon, o ‘tkir uchli, tubi keng ponasimon. Barg 
plastinkasi yirik, butun, bandining uzunligi 1 sm.
Bargining har ikkala tomoni va bandi tuksiz. Urug‘chi kucha- 
lalarining bo‘yi 1,8 sm, eni 0,7 sm, gulbandi tukli. Yong‘oqchasi 
tuxumsimon, bo‘yi 2 mm. Bu qayin urug‘idan yaxshi ko'payadi. Tyan- 
Shan qayini Jung‘oriya Olatovida, Tyan-Shanda dengiz sathidan 1800 m 
balandlikda o ‘sadi. Shaharlarni ko‘kalamzorlashtirish uchun ekish 
tavsiya etiladi.