A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

Amerika tishchali kashtani (Castanea
dentata Marsh.) 
Shimoliy Amerikada tarqalgan b o iib , o ‘zining tuksiz 
bargi va shirali mevasi bilan oldingi turidan farq qiladi. Tishchali 
kashtan Rossiyaning Poltava, Xarkov va Orlov viloyatlarida parklarda 
o ‘sadi. 0 ‘zbekiston sharoitlarida havoning issiq va quruq boiishidan 
ancha zararlanadi. Bu turlardan tashqari 
xitoy kashtani (Gastanea
mollissima Blume.) 
va 
yapon kashtani (Gastanea crenata Sieb. et.
Zucc.) 
ham madaniy holda k o ‘plab ekiladi.
EMAN (QUERCUS) TURKUMI
Bu qoraqayindoshlar oilasining asosiy turkumi b o iib , 600 ga yaqin 
turi bor. Barcha turlari yirik daraxt b o iib , shox-shabbasi yoyiq, ba’zan 
butalari ham uchraydi. Yosh daraxtining po‘stlog‘i silliq, to ‘q kul rangda 
b o iib , so‘ng bo‘yiga yoriladi. Ayrim turlarining po‘stlog‘ida po‘kak 
qavatlar hosil boiadi. Kurtaklari bandsiz, tangachalar bilan qoplangan 
b o iib , spiral shaklda joylashadi. Barglari ham oddiy, spiral shaklda 
joylashadi, ba’zi turlarida qish bo‘yi yashil holda saqlanadi, boshqa- 
larida esa tez to‘kilib ketadi. Gullari ayrim jinsli, bir uyli daraxt. Barg 
to ‘kadigan turlari barg yozish bilan bir vaqtda gullaydi. Changchi gullari 
osilib turadigan kuchala hosil qiladi. Ular novdaning tub qismida yoki 
kuzgi kurtaklardan o ‘sib chiqadigan novdalarda joylashadi. Urug‘chi 
gullari bandsiz yoki bandli b o iib , barg q o itig id a bittadan yoki bir 
nechtadan joylashadi. Guli shamol vositasida changlanadi. Guli 
changlanadigan vaqtda urug‘kurtak hali takomillashmagan b oiib ,

---

mevasi keyinroq tugiladi va har xil muddatda yetiladi. Mevasi bir yilda 
yetiladigan turlarida gullari changlangandan keyin 2 oydan so‘ng 
urug‘lanish ro‘y beradi. Mevasi ikkinchi yili yetiladigan turlarida esa 13-
14 oydan so‘ng sodir bo‘ladi. Tugunchadagi 6 ta urug‘kurtakning odatda 
bittasi urug‘lanadi, xolos. Ayrim vaqtlarda 2-3 ta yoki 4 ta urug‘kurtak 
urugManishi mumkin. Bunda 3-4 urugMi meva yetiladi. Mevasi bir 
urug‘li yong‘oq bo‘lib, birinchi yoki ikkinchi yili yetiladi. Yetilgan 
meva ajralib yerga to‘kiladi. Mevasi (yong‘og‘i) -5-7°C sovuqqa 
chidaydi. Nam tuproqqa tushsa va harorat normal bo‘lsa, una boshlaydi. 
Ildizi o‘q ildiz. U keyin shoxlanib ketadi va yerga 10-12 m 
chuqurlikkacha o ‘sadi. Emanning hamma turi ildizida mikoriza hosil 
bo‘ladi, demak, bular ham mikotrof o ‘simliklardir. To‘nkasidan 
ko‘karadi. Ildizdan bachkilamaydi. Uni parxish y o ‘li bilan hamda yashil 
qalamchasidan ko'paytirish mumkin.
Emanning yog‘ochi qattiq, og‘ir b o ‘lib, ko‘p maqsadlarda 
ishlatiladi. Po‘stlog‘ida oshlovchi moddalar b o ‘lib, ulardan teri oshlash 
sanoatida foydalaniladi. B a’zi turlarining p o ‘stlog‘idan po‘kak olinadi. 
Yong‘og‘idan oziq-ovqat sanoatida sun’iy kofe tayyorlanadi.
Eman turkumida 600 ga yaqin tur b o ‘lib, ular shimoliy yarim 
shaming mo‘tadil va tropik iqlimli mintaqalarida, jumladan, Yevropada, 
Shimoliy Afrikada, Kichik Osiyoning markazida hamda sharqiy 
janubida, Amerikaning Shimoliy va Markaziy qismida tarqalgan. MDH 
da 20 turi uchraydi. Quyida ayrim muhim turlari ustida to‘xtalib o ‘tamiz.