50-rasm. Zaysan saksovuli.
SH O ‘RA (SALSOLA) TURKUMI
Sho‘ralar qumliklar va qurg‘oqchil cho‘llarda sho‘rlangan tuproq
larda o ‘sadi. Qumni mustahkamlashda sho'ralardan foydalaniladi,
shuningdek, sho‘ralar cho‘l va yarim cho‘llar hududida ko‘kalamzor-
lashtirish hamda ihotazorlar yaratishda, yashil
massivlar hosil qilishda
foydalaniladi. Yog‘ochi m o‘rt, yoqilg‘i sifatida ishlatiladi. Barglardan
b o ‘g ‘iq yashil rang olinadi va undan paxta ip matolarini bo‘yashda
foydalaniladi. Sho‘ralar tuyalar, qo‘y va otlarga bebaho yem-xashak
bo‘lib hisoblanadi.
Asosan butalar yoki oq tanali kichik daraxtlar sifatida o ‘sadi.
Shoxlari yaxlit, bo‘laklanmagan, tik holda yoki yuqoriga qarab o ‘sadi.
Barglari silindrsimon yoki ipsimon,
suvli yoki quruq, ketma-ket
joylashgan, yashil, bargi o ‘simtasiz . Gullari ikki jinsli ayrim joylashgan
yoki boshoqsimon to‘pgullarga birikkan. Gulyoni pardasimon. Mevalari
gorizontal cho‘zilgan, ko‘ndalang qanotsimon o ‘simtali (besh bo‘lakli
qanotcha). U rugiarining murtagi spiralsimon.
Q urg‘oqchilikka
chidamli, yorug‘sevar. Sho‘ralar ichida ko‘p
tarqalganlari va xo‘jalikda ahamiyati katta bo‘lganlari - Cherkez (Rixter
sho‘rasi), qoracherkez (Paletskiy sho‘rasi), chogon (kam bargli sho‘ra)
va boyalich (daraxtsimon sho‘ra) hisoblanadi.
Rixter sho‘rasi yoki cherkez (Salsola Richteri Kar.)
Qumni
mustahkamlashda foydalaniladi. Qum-loy cho‘llarda, toshli c h o ila rd a
o‘sadi,
2-3 metr (ba’zida 5 m) balandlikka yetadigan daraxt yoki butadir.
Shox-shabbasi panjarasimon, och yashil, oqish sariq tusli.
Poyalari,
shoxlari chiroyli, tekis (silliq), oqish, uzun, suvli, silindrsimon, kam
tuklangan barglari bor, poyalari uchiga
qarab barglari maydalashib
boradi. Qish davrida barglari to‘kilib, qum ustida to'shama qavatini
tashkil etadi. Gullari ayrim jinsli, mayda (3-4 mm) pushtirang. M evasi
dumaloq,
besh qirrali, yarim shaffof qanotcha, kulrang-kumush yoki
tillarang, kuzga kelib och tusga kiradi, diametri 2 sm gacha bo‘ladi. Ildiz
tizimi tarmog‘i
yuza joylashgan, sizot suvlari yaqin bo‘lgan yerlarda
chuqurga qarab o ‘sadi. Tipik psammofit o'sim lik.
Poyalari qum bilan bostirilsa, qo‘shimcha ildiz ottiradi,
qum shamol
bilan ko‘chganida ko‘plab ildiz bachkilari paydo boiadi. Ildizlari
rivojlanib tezda qumni ushlab qoladi. Sho‘rlangan yerlarda o ‘sadi,
qumlar to ‘planib qolganida poyalari uchlaridan quriydi, 15-20 yilgacha
yashaydi.
Urug‘idan va qalamchalaridan ko‘paytiriladi. M o‘tadil, yaxshi
qulay
sharoitlarda qalamchalar tezda ildiz otib, bir metrgacha poyalar hosil
qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: