A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

Meduza boshli juzg‘un yoki qizil qandim (Calligonum caput
M edusae Schrenk) 
Markaziy Osiyoda Pomir-Oloyning janubi-g‘arbida, 
Farg‘ona vodiysida, Qizilqumda, Balxash va Orol bo‘ylarida keng 
tarqalgan. Notekis qumliklar hududida o ‘suvchi o ‘simlik. Balandligi 2 m 
gacha yetadigan, shoxlari yaxshi rivojlangan bu o ‘simlik poyalari 
kuchsiz qayrilgan, kulrang va yashil bo iadi. Shoxchalari oqish-kulrang, 
tugunlari yo‘g‘onlashgan, shu joylaridan bittalab yoki bir nechta tutam 
b o iib mayda yashil assimilatsion novdalar o ‘sib chiqadi. Gullari mayda, 
kalta bandli. Uch yoshga kirgan o ‘simliklar aprel oyida gullaydi. 
Mevalari 4 qirrali yong‘oqcha shaklida bir ikki sm uzunlikda sharsimon 
sariq-qizgish, shoxchan, kuchli chirmashgan tikanli, ular har bir 
poyachalarida 2-3 qator b o iib joylashadi. Shamol yordamida dumalab 
harakatlanadi. May-iyun oylarida yetiladi. Y og‘ochi zich, og‘ir, 
po‘stining ostki qatlami tor yo‘l-yo‘l sa rg ish pushti b o iib, o ‘zagi 
pushtisimon rangda. Mayda ishlanmalar uchun va yoqilgi uchun 
ishlatiladi. Tez o'sadi, 11 yoshli tanasining diametri 8 sm gacha yetadi. 
Qumlami ushlab qolishda ishlatiladi. Keng, tarmoqlangan ildiz tizimi 
qumni bogiab tashlaydi. Yem-xashak zaxirasi hisoblanadi. Oshlovchi 
o ‘simlik sifatida ham qoilanilishi mumkin.
Bargsiz juzg‘un yoki qora qandim (C alligonum aphyllum (Pall.)
Curk.) 
Markaziy Osiyoda keng tarqalgan. Uraldan to Semipa- 
latinskgacha, janubda Qoraqum va Qizilqumda, sharqda Farg‘ona 
vodiysida o‘sadi. Qumli ch o ilar sharoitida qumlami to‘xtatish uchun, 
hamda dalalami himoya qilishda o ‘rmon ihotalari sifatida foydala- 
niladigan qimmatli butadir.
Balandligi 3 m ga yetadigan o ‘simlik, shoxlari qoramtir-qizgish, 
tugunlari kengaygan. Keng tugunlaridan yashil assimilatsion poyalari 
o ‘sib chiqadi, kuchli qurg‘oqchilikda ular to ‘kilib tushadi. Barglari erta 
to ‘kilganligi sababli bu tumi bargsiz deb atashadi. Gullari pushtirang, 
mayda, xushbo‘y. Mevalari buralgan, 4 qirrali yong‘oqcha, notekis 
yuzali, yon tomonlaridan 4 ta sargish qanotchalari bor. Shakli kapalak 
qanotiga o ‘xshash. To‘q rangli tomirchalar bilan qoplangan. Iyun-iyul

---

oylarida pishib yetiladi. Mevalari tarkibida tannidlar ko‘p miqdorda. 
Mevalari shamol yordamida qum cho‘llarida tarqalib tuproqning kam 
miqdordagi namligi sharoitida ham unib chiqadi. Xuddi tikanakka 
o ‘xshab qum qavatidan bo‘rtib turadi. Qum bilan qanchalik ko‘p 
ko‘milsa shunchalik tez o‘sadi. Ildiz tarmog‘i 15 m chuqurlikkacha 
yetadi. Juzg‘un tanasining pastki qismi qum bilan ko‘milsa bachki 
ildizlari rivojlanadi. Tanasi va ildizining yog‘ochi yoqilg‘i - o ‘tin sifatida 
ishlatiladi. Butalar yolg‘iz holda o ‘sadi yoki siyrak b o igan butazorlami 
tashkil etadi.