Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

QON KETIShINI VAQTINChA TO‘XTATISh USULLARI
Bu usullar bemor kasalxonaga tushmasdan oldin tez yordam sifatida bajariladi. 
U shifokor, boshqa tibbiy xodim tomonidan ijro etiladi, ba’zida esa tabobat 
ilmi bo‘lmagan kishilar yoki shikastlangan bemor tomonidan ham bajarilishi 
mumkin, aseptika qoidalariga rioya qilgan holda. Gemorragiya ba’zida tomirda 
tromb hosil bo‘lgani uchun butunlay to‘xtab qolishi ham mumkin. Vaqtincha qon 
to‘xtatishning quyidagi usullari bor: 
1. Bosib turuvchi bog‘lam qo‘yish. 
2. Oyoq yoki qo‘lni baland ko‘tarish. 
3. Oyoq yoki qo‘l bo‘g‘imlarini maksimal bukish va bog‘lash. 
4. Barmoq bilan qon tomirni suyakka bosib turish. 
5. Rezina tasma (Esmarx va boshqa tasmalarni qo‘llash). 
6. Jarohatdan qon oqib turgan tomirga qisqich qo‘yish. 

---

127 
Vaqtincha to‘xtatish usullari.
Tashqi qon ketishda birinchi tibbiy yordam 
qo‘l ostidagi bor narsalar bilan tez qon ketishni vaqtincha to‘xtatishdan iborat. 
Birinchi tibbiy yordamni (BTYo) hamshiralik ishida ahamiyati juda katta. Urush 
maydonida yoki favquloddagi vaziyatlar holatida qon ketishni (arteriya yoki vena 
shikastlanishiga ko‘ra) vaqtincha to‘xtatish usullari qo‘llaniladi. Arteriyani barmoq 
bilan bosish, jarohatdan yuqori joy bosiladi. Bu usul kam hollarda qo‘llanadi. Bu 
usul erta qo‘yilgan jgutni 
tekshirish yoki almashtirilishida yarador, bemor ko‘p qon yo‘qotmasligi uchun 
qo‘llaniladi. Masalan: qon ketayotgan tomirga qon to‘xtatuvchi qisqich qo‘yiladi. 
Barmoq bilan bosish 
usuli arteriya bosiladigan nuqtalarda qo‘llaniladi, bu 
erda arteriya suyak ustidan o‘tadi. Chakka arteriyasi chakka suyagiga, tashqi 
yuqori jag‘ arteriyasi – pastki jag‘ burchagiga, uyqu arteriyasi to‘sh-o‘mrov 
so‘rg‘ichsimon mushakning ichki yuzasi bo‘ylab, o‘rta yoki pastki 1/3 qismidan 
bo‘yin umurtqalari tomonga bosiladi (53-rasm).
53-rasm. Uyqu arteriyasidan qon ketganda birinchi yordam. 
Umrov osti arteriyasini umrovning o‘rtasining orqasidan qovurg‘aga barmoq bilan 
bosildi; qo‘ltiq osti arteriyalari esa qo‘ltiq osti chuqurchasi tomondan elka 

---

128 
suyagining proksimal uchiga bosiladi. Elka arteriyasi elkaning ikki boshli 
mushagini ichki yuzasi tomonidan elka suyagiga bosiladi. Son arteriyasi chov 
boylami ostidan son suyagining proksimal oxiriga bosiladi. Barmoq bilan bosish 
asosan qisqa vaqt (30-rasm) ichida, masalan, jgut bog‘lashda qo‘llaniladi.
Barmoq bilan qon to‘xtatishni vrachgacha va birinchi vrachlik yordam 
ko‘rsatishda ahamiyati juda katta. Tibbiy-evakuatsion jarayonida, harbiy dala 
sharoitida bemorlarni, yaradorlarni davolash-evakuatsion guruhlarga ajratib 
(sortirovka) olishda, hamshiralik jarayonida katta ahamiyatga ega.