Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

Oyoq yoki qo‘lni baland ko‘tarish
fiziologik mexanizmni ishga solgan 
holda ya’ni gemodinamik jihatdan tomirlarda tonus kamayadi, qon bosimi 
pasayadi va gemorragiya vaqtincha to‘xtaydi. 
Qo‘l-oyoqni maksimal bukish 
(54-rasm). Qo‘ltiq osti chuqurchasi, va 
ularga yaqin tomirlardan qon ketishni to‘xtatish uchun bo‘g‘imning bukiluvchi 
yuzasiga paxta bo‘lagi qo‘yiladi va ustidan bo‘g‘im bukiladi. Keyin qo‘l yoki oyoq 
bint bilan bog‘lanadi. Bu usul keng tarqalmagan, lekin uni yordamida qiyin 
ahvoldan chiqish mumkin. Qo‘l-oyoqlarga o‘q tegishi natijasida suyaklari sinsa bu 
usul qo‘llanilmaydi, boshqa usullardan foydalaniladi. Bunday holatda bintlangan 
yaradorlarni jang maydonidan olib chiqish va evakuatsiya qilish qiyin bo‘ladi. 
54-rasm. Qo‘l-oyoqni maksimal bukib qonni to‘xtatish: a –son;b – tizza 
osti; v – elka va tirsak arteriyalaridan
Bosuvchi bog‘lam 
(55-rasm)
 
ikkinchi jahon urushi davrida jang maydonida 
mayda kalibrli arterial va venoz tomirlardan, kapillyardan qon ketayotgan 

---

129 
yaradorlarni 1/3 da qo‘llanilgan. Bosuvchi bog‘lam qo‘yish uchun odatda 1 ta yoki 
2 ta individual bog‘lam paketi qo‘llaniladi. 
55-rasm. Bosuvchi bog‘lam
Jgut qo‘yish. 
Jang maydonida yoki ko‘cha, harbiy dala sharoitida qon 
ketishni vaqtincha to‘xtatish usuli hisoblanadi (56-rasm). II jahon urushi davrida 
shu maqsadda uni 2/3 yaradorlarda qo‘llashgan. 
56-rasm.Armiyachilar jgutini qo‘yish texnikasi
Jgut 
qo‘l – oyoqlarni distal qismini ishemiyasini chaqiradi. Muskul kam 
bo‘lgan va nerv suyakka yaqin joylashgan joyda nerv kompressiya natijasida 
kuchli shikastlanadi (qo‘lda – bilak nervi, boldirda – kichik boldir nervi) uzoq vaqt 
(ikki soat va undan ortiq) qo‘yilgan jgut oyoq-qo‘lni gangrenasiga olib keladi, 
shuning uchun sovuqsiz vaqtda 2 soatgacha, sovuq davrda 1 soatdan keyin 
shikastlangan qo‘l-oyoqda kollaterallar bo‘ylab oqimini vaqtincha tiklash uchun 

---

130 
jgut echiladi va jarohatlanganni transportirovka qilish maqsadida yana qayta 
qo‘yiladi. Qurolli kuchlar shaxsiy tarkibi jgut qo‘yish qoidasini bilishi va jgut 
qo‘yish qoidasini bajara olishi kerak. U yirik arteriyalar shikastlanganda qo‘yiladi 
(57
-rasm.
). 
57-rasm. Esmarx jguti yordamida tizza osti arteriyasidan qon oqishini 
to‘xtatish.