A ashirov, sh. Atadjanov

Diffuzionizm. 
XIX asr so‘nggi choragiga kelib etnologiya 
taraqqiyotida yangi davr boshlangan. Agar oldinlari bevosita 
etnografik kuzatuvlar ko ‘proq savdogarlar, m issionerlar va

---

sayyohlar tom onidan bajarilgan b o ‘lsa, keyinchalik maxsus 
tayyorlangan mutaxassislar etnologiyaga oid amaliy tadqiqotlarni 
oldindan ishlab chiqilgan dasturlar asosida amalga oshirganlar. 
Bu esa, o ‘z navbatida fanda yangicha qarashlar va nazariyalarning 
paydo bo ‘lishiga ham da etnologiyada evolutsionizm ning yakka 
hukmronlik mavqyeining susayishiga olib kelgan. Qolaversa, bu 
davrda evolutsion m etod asosida izohlash mushkul bo ‘lgan qator 
m uam m olar paydo b o ig an .
Evolutsionizmning inqirozi diffuzionistik yo‘nalish, mak- 
tabning shakllanishiga olib kelgan. Etnologiyadagi diffuzionistik 
g'oyalarning asosiy maqsadi m adaniyat yoki m adaniyatning 
alohida koiinishlarini m a iu m bir m akonda tarqalishi, ularning 
kelib chiqish hududlarini aniqlash va turli hududlar b o ‘ylab 
voyilish yo'llarini hamda usullarini qayta tiklashni ko‘rsatib berish 
hisoblangan.
«Diffuziya»
tushunchasi aslida fizikadan o ‘zlashtirilgan b o iib , 
mazkur ibora «yoyilmoq», «kirib kelmoq» m a’nolarini anglatadi. 
Etnologiyada diffuziya deganda xalqlarning o ‘zaro aloqasi — savdo, 
ko‘chish, bir xalqning ikinchisini bosib olishi natijasida yuzaga 
keladigan m adaniy k o ‘rin ish larn in g tarqalishi tu sh u n ilad i. 
Diffuzionizm ilmiy yo‘nalish sifatida tarixiy jarayonlar asosiy 
mazm unini m adaniyatlararo o ‘zaro aloqalar natijasida bosh- 
qalardan o'zlashtirish va ularning biridan ikkinchisiga ko‘chishini 
e ’tiro f etishidan iborat. Evolutsionistik nazariva tarafdorlari 
to m o n id a n o ‘x sh ash m a d a n iy a tla rn in g o ‘z a ro o ‘xsh ash
sharoitlarda mustaqil ravishda paydo boiishi va rivojlanish nuqtai 
nazariga qarshi diffuzionistlar m a iu m geografik m intaqalarda 
madaniy ko‘rinishlarning paydo boiishi va bir markazdan boshqa 
hududlarga tarqalishiga doir o ‘ziga xos ilmiy g‘oyani ilgari 
surganliklari bilan farqlanadilar.