O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti xamraqulov zafarjon yigitaliyevich

Mavzu bo’yicha nazorat savollari 
1.
Jinoyat sub’ekti tushunchasining o’ziga xosligi nimada? 
2.
Aybning tarkibidagi tushunchalarni tasniflang 
3.
To’g’ri va egri qasdning farqli jihatlarini tushuntirib bering 
4.
Ehtiyotsizlikning shakllari va ularning farqlarini ayting 
5.
Jinoyatning sub’ektiv tomoni nimani ifodalaydi? 
6.
Jinoyat o’z-o’ziga ishonish oqibatida qanday kelib chiqadi? 
7.
Noaniq qasd tushunchasini tavsiflang 
8.
Aybsiz holatda zarar yetkazish tushunchasini tushuntirib bering 
9.
14 yoshlilar qanday jinoyatlar uchun javobgarlikka tortiladi? 
10.
Jinoyatning maxsus sub’ektiga kimlar kiradi? 
5 BOB. JINOIY JAZOLAR 
 
Jinoiy jazo tushunchasi 
Har bir sodir etilgan jinoyat davlat va jamiyat manfaatlariga zarar keltiradi. 
Bu zarar shaxs, uning huquq va erkinliklari, iqtisodiyot, atrof muhit, tinchlik va 

---

63 
insoniyat xavfsizligi, jamoat tartibi va xavfsizligi, harbiy sohalarda ko’zga 
tashlanadi. Bunga yo’l qo’ymaslik uchun davlat tomonidan o’rnatilgan huquq 
normalari sanktsiyalar bilan ta’minlanadi. Xususan, barcha uchun umummajburiy 
normalar hammaning bir xilda bo’ysunishini talab etadi. Me’yor buzilsa, adolatga 
putur yetadi. Ijtimoiy adolatni ta’minlash buzilgan norma uchun jazo tayinlashni 
talab etadi.
Jazo davlat nomidan sud hukmi bilan jinoyat sodir etishda aybdor deb 
topilgan shaxsga nisbatan qo’llaniladigan, sudlanuvchini ozodlikdan mahrum 
qiluvchi va huquq va erkinliklarini cheklashda ifodalanadigan majburlov 
chorasidir. Uning qo’llanilishi mahkumni axloqan tuzatish, jinoiy faoliyatiga 
to’sqinlik qilish hamda jamiyatda jinoyatchilik avj olishini oldini olish 
maqsadlariga qaratiladi.
Jinoyat kodeksining 42-moddasida bayon etilgan huquqiy normani tahlil 
qiladigan bo’lsak, jazoning mezonlari kelib chiqadi. Jinoyat sodir etilishi jazo 
qo’llanilishi uchun asosdir. Jazo ijtimoiy adolat maqsadlarini ko’zlaydi va jamiyat 
farovonligiga xizmat qiladi.
Jinoiy jazolarning sud hukmi bilan qo’llanilishi davlat manfaatlarini ifoda 
etadi. Sud davlatning faqat qonunga bo’ysunuvchi organi hisoblanib, uning 
faoliyati ochiqlik, shaffoflik printsiplariga asoslanadi. Sud tizimining mustaqilligi 
jinoyat sodir etilishida aybdor deb topilgan shaxsga nisbatan odilona jazo 
berilishiga xizmat qiladi. Sud hukmining aybdorga davlat nomidan qo’llanilishi 
ushbu tizimning mas’uliyatini oshiradi.
Jinoyat qonunchiligi jazolari boshqa huquqbuzarliklar uchun qo’llaniladigan 
jazolarga qaraganda og’ir oqibatlar keltirib chiqaradi. Jumladan, ozodlikdan 
mahrum qilish 20 yilgacha yoki umrbod ozodlikdan mahrum qilishgacha davom 
etishi mumkin. Boshqa jazo choralari ham salbiy oqibatlari bilan ajralib turadi.
Aybdordan tashqari gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchilarga 
nisbatan jinoyat protsessi davomida qo’llaniluvchi majburlov choralar ham jiddiy 
bo’lib, bu shaxs erkinligiga ta’sir ko’rsatishi mumkin. Majburlov choralari 
fuqarolardan unga chidashni talab qiladi.

---

64 
Jinoiy jazo sudlanganlik faktini keltirib chiqaradi. Sudlanganlik shaxsning 
keyingi qasddan jinoyat sodir etishi tufayli retsidiv holatga hamda jazo choralari 
og’irlashuviga olib keladi.
Jazo vositasida jinoyatchi jazolanadi. Jazo jinoyat sodir etgan shaxsni 
jismoniy, mulkiy, ma’naviy va boshqa jihatdan huquqlardan mahrum qiladi yoki 
cheklaydi. Jazoning vazifasi jinoyatchini jazolash orqali uni tarbiyalashga 
yo’naltiriladi. Shuningdek, huquqlar cheklanishi vositasida jinoiy faoliyatining oldi 
olinadi.
Jinoiy jazolar o’z mazmuni va xususiyatiga ko’ra, jinoyatchi va jamiyat 
a’zolarining huquqiy ongi, hatti-xarakati hamda irodasiga ta’sir ko’rsatuvchi 
majburlov choralari yig’indisidir. Jazo choralarini qo’llash vositasida jinoyatchi va 
jamiyat a’zolarining ruhiyati va xulqini o’zgartirish, ularning qonunga itoatkorlik 
ruhini shakllantirishga erishish mumkin.
Sud tomonidan jazo tayinlashda jinoyatning ijtimoiy xavflilik darajasi, 
yengillashtiruvchi va og’irlashtiruvchi holatlar, aybning qasd yoki ehtiyotsizlik 
shakli, zararning miqdori, ayblanuvchining shaxsiga oid boshqa jihatlarni inobatga 
olinadi. Belgilanadigan jinoiy jazolar ham shaxsni individual tarbiyalashga 
qaratiladi.
Jinoyat kodeksida jazo yengilidan og’iriga qarab joylashtirilgan. Jazolarning 
turlari bir-birini to’ldirishga xizmat qiladi. Ularning xilma-xilligi sud tomonidan 
maqbul jazoning tanlanishiga imkon beradi. Ayrim hollarda bitta jazoning 
qo’llanilishi yetarli bo’lmasligi mumkin. Bunday hollarda jazo tizimi qo’shimcha