39
-
asosiy (oddiy) tarkibli;
-
og’irlashtiruvchi tarkibli;
-
yengillashtiruvchi tarkibli.
Oddiy tarkibli jinoyatlarda jinoyatning nomi aytiladi va uning
og’irlashtiruvchi yoki yengillashtiruvchi belgilari bo’lmaydi.
Bunga ehtiyotsizlik
orqasida odam o’ldirish (102-modda), ko’p xotinli bo’lish (126-modda), urushni
targ’ib qilish (150-modda), O’zbekiston Respublikasi Prezidentiga tajovuz qilish
(158-modda) kabi jinoyatlarni misol qilib olishimiz mumkin. Ushbu jinoyatlarda
jinoyat tarkibining barcha elementlari bitta bo’ladi. Shuning
uchun oddiy tarkibli
jinoyatlar hisoblanadi.
Og’irlashtiruvchi va yengillashtiruvchi tarkibli jinoyatlarda qo’shimcha
belgilar bo’lib, ular jinoyatni og’ir yoki yengillik darajasini belgilab beradi.
Og’irlashtiruvchi tarkibli jinoyatlarda Jinoyat kodeksi bilan ta’qiqlangan
jinoyatlarni qasd shaklida, g’arazli maqsadlarda, past niyatlarda, zo’rlik, qo’rqitish,
ruhiy bosim o’tkazish yo’li bilan, voyaga yetmaganlardan foydalangan holda
amalga oshirish va boshqa holatlar jinoyatning ob’ektiv yoki sub’ektiv tomonida
paydo bo’ladi. Odatiy holatlarda normalarning birinchi qismida jinoyatning oddiy
tarkibi ko’rsatilib, keyingi qismlarda og’irlashtiruvchi holatlar aks ettiriladi.
Yengillashtiruvchi
tarkibli
jinoyatlarda
jinoyatning
xavfliligini
kamaytiruvchi holatlar mavjud. Kuchli ruhiy hayajonlanish holatida qasddan odam
o’ldirish (106-modda), zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqib qasddan
badanga og’ir shikast yetkazish (107-modda) kabi jinoyatlar yengillashtiruvchi
tarkibli jinoyatlar tarkibiga kiritiladi.
Jinoyat tarkibining tuzilishiga ko’ra, oddiy tarkibli, murakkab tarkibli va
al’ternetiv (muqobil) tarkibli jinoyatlarga ajratiladi.
Oddiy tarkibli jinoyatlar yuqorida ta’kidlanganidek, elementlari ko’p
bo’lmaydi.
Murakkab tarkibli jinoyatlarda bir necha ob’ektlar yoki harakat belgilari
ko’zga tashlanadi.
Jumladan, bosqinchilik (164-modda) jinoyatini oladigan
40
bo’lsak, bunda o’zganing mulki va uning hayoti yoki sog’lig’i tajovuz ostida
qoladi. Bunda ob’ektlar ikkita bo’lib, jinoyatning murakkabligini hosil qiladi.
Al’ternativ tarkibli jinoyatlar dispozitsiyasida bir necha harakatlar
ko’rsatiladi. Qilmishni jinoyat deb topish uchun ulardan xohlagan bittasining sodir
etilishi jinoyat sodir etilgan deb topilishi uchun asos bo’ladi. Bunda JKning 136-
moddasidagi ayolni erga tegishga majbur qilish
yoki uning erga tegishiga
to’sqinlik qilish jinoyatini misol qilishimiz mumkin. Moddaning oddiy
dispozitsiyasining o’zidayoq ikkita harakat asoslari ko’rsatilgan. Tasvirlov
dispozitsiyasida ayolni erga tegishga yoki nikohda yashashni davom ettirishga
majbur qilish yoxud ayolni erkiga xilof ravishda u bilan nikohda bo’lish
uchun
o’g’irlash, shuningdek, ayolning erga tegishiga to’sqinlik qilish harakatlari aks
ettirilgan bo’lib, ulardan birortasining sodir etilishi javobgarlik kelib chiqishiga
sababchi bo’ladi.
Jinoyat
tarkibining oqibati, ya’ni ob’ektiv tomonining tuzilishiga ko’ra
quyidagilarga ajratiladi:
-
moddiy tarkibli jinoyatlar;
-
formal tarkibli jinoyatlar;
-
kesik tarkibli jinoyatlar.
Moddiy tarkibli jinoyatlar ijtimoiy xavfli qilmish bilan birga ijtimoiy xavfli
oqibatni kelib chiqishini ham ko’rsatadi, ya’ni jinoyatning sodir etilishi oqibatni
kelib chiqishi orqali namoyon bo’ladi. Qasddan odam o’ldirish, badanga qasddan
og’ir shikast yetkazish kabi jinoyatlar bunga misol bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: