271
ta’minlash maqsadlarini ko’zlaydi. Adolat o’rnatilishiga qarshi qaratilgan
tajovuzlar odil sudlovga qarshi jinoyatlarni tashkil etadi.
Aybsiz kishini javobgarlikka tortish (230-modda) jinoyatining sub’ektlari
surishtiruvchi, tergovchi yoki prokuror bo’lishi nazarda tutilgan. Bunda aybsizligi
ayon bo’lgan shaxsni ijtimoiy xavfli qilmish sodir etganlikda ayblab javobgarlikka
tortish jinoyatning ob’ektiv tomonini tashkil etadi.
Shaxsning aybsizligi uning
qilmishida jinoyat tarkibining mavjud emasligi, bu shaxsning jinoyatga aloqasining
yo’qligi, jinoyatni istisno qiluvchi holatlar mavjud bo’lganligi yoki jinoyat amalda
sodir bo’lmaganligi bilan izohlanadi.
Dalillarni soxtalashtirish (qalbakilashtirish) hamda tezkor-qidiruv faoliyati
natijalarini soxtalashtirish (kalbakilashtirish) jinoyatlari bir-biriga o’xshab ketsada,
ularning farqli jihatlari mavjud. Xususan, har ikki jinoyatda ham jinoyat-
protsessual jarayoni mas’ul shaxslari jinoyat sub’ektlari sanaladi.
Dalillarni soxtalashtirish tergovga qadar dalillarni to’plash,
tekshirish va
baholash vaqtida hujjatlar va ashyolarga yolg’on ma’lumotlarni kiritish va o’zga
buzib ko’rsatishlarda namoyon bo’luvchi soxtalashtirish shaklida amalga
oshiriladi. Bunday ish isbotlashni amalga oshirayotgan shaxslar yoki isbotlashda
qatnashish uchun jalb etilgan shaxslar tomonidan g’arazli
va past niyatlarda
bajariladi.
Tezkor-qidiruv faoliyati natijalarini soxtalashtirish (qalbakilashtirish)
jinoyatining sub’ekti ham harakatni g’arazli va past niyatlarda sodir etadi. Bu
harakat aynan aniq shaxsga nisbatan jinoiy ta’qib etish maqsadlarida amalga
oshirilib, u jinoyatga aloqasi yo’qligi oldindan ayon bo’ladi. Jinoiy harakat
natijasida noto’g’ri ayblanayotgan shaxsning sha’ni,
qadr-qimmati va ishchanlik
obro’siga putur yetish oqibati kelib chiqishi mumkin.
Odil sudlov amalga oshirilishi jarayonida jinoyat-protsessual faoliyatini olib
boruvchi vakolatli shaxslardan surishtiruvchi, tergovchi,
prokuror, ekspert yoki
mutaxassisgina emas, balki sud tarkibi ham jinoiy javobgarlikka tortilishi ko’zda
tutilgan. Uning javobgarligi vakolatiga bevosita bog’liq holda adolatsiz hukm, hal
qiluv qarori, ajrim yoki qaror chiqarish (231-modda) jinoyati asosida kelib chiqadi.
272
Sud tomonidan ish olib borilishida shaxsning aybsiz ekanligini anglashi, sud
hujjati chiqarilishida buni bilishini anglatadi. Jinoyat sub’ektlari sud’ya yoki
maslahatchilar bo’lishadi.
Sud hujjatini ijro etmaslik (232-modda) jinoyati sud tomonidan chiqarilgan
hujjatda muayyan harakatni bajarish yoki undan tiyilish majburiyatini bajarishdan
bo’yin tovlashda namoyon bo’ladi. Sud hujjatini ijro etmaslik jinoyatining sub’ekti
jinoyatni qasddan harakatsizlik shaklida amalga oshiradi.
Bunday holat uchun
avval ma’muriy jazo qo’llanilib, jazodan keyin ham bo’yin tovlashni davom
ettirishi jinoyat sodir etilishini tugallanishini ko’rsatadi. Sud hujjatini ijro etilishiga
to’sqinlik qilish ko’rilayotgan jinoyatning yana bir holati bo’lib, u sud hujjatini
yashirib qo’yish, yo’qotish, ma’lumotni qasddan yashirishda ifodalanadi.
Jinoyatning mansabdor shaxs tomonidan amalga
oshirilishi jazo chorasini
og’irlashtiradi.
Jinoyat sodir etilishi natijasida ayrim holatlar uchun gumon qilinuvchi,
ayblanuvchi yoki sudlanuvchining mulkiga band solinishiga yo’l qo’yiladi. Band
solingan bunday mulkni qonunga xilof ravishda tasarruf etish mulk ishonib
topshirilgan shaxs tomonidan o’zlashtirish, rastrata qilish, shikast yetkazish orqali
ancha miqdorda zarar yetkazilishida aks etadi. Agar
bank yoki moliya-kredit
tashkilotidagi pul mablag’lariga band solingan bo’lsa, bunday mablag’lar
yuzasidan bank operatsiyalarini bajarish ham ushbu jinoyatning sodir etilishiga
sabab bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: