Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

3. Statistik kuzatishning dasturiy-uslubiy va tashkiliy masalalari 
Statistik kuzatishni tashkil qilish va uni o’tkazishda qo’pol xatolarga yo’l 
qo’yilsa, statistik kuzatish natijalarining samaradorligi pasayadi. Shuning uchun 
ham bu murakkab ishni boshlashdan oldin har tomonlama muhokama va ekspertiza 
qilingan kuzatish rejasini tuzish zarur. Statistik kuzatish rejasi dasturiy-uslubiy va 
tashkiliy masalalarni o’z ichiga oladi. 

---

20 
Statistik kuzatishning dasturiy-uslubiy masalalari quyidagilardan tashkil 
topadi: kuzatish maqsadi va vazifalari; kuzatish dasturi; kuzatish ob’ekti va birligi; 
kuzatish formulyari va yo’riqnoma. 
Har bir ishni bajarishdan oldin, uni nima uchun bajarayapmiz o’zi, maqsad 
nima? degan savollarga javob bo’lishi kerak. Bu tamoyil statistik kuzatishga ham 
to’liq tegishli. Demak, aniq va tushunarli bo’lmagan maqsad va vazifalar 
belgilansa, statistik kuzatish jarayonida keraksiz ma’lumotlarni to’plab, kerakli 
ma’lumotlar qolib ketishiga sabab bo’lishi mumkin. Maqsad va vazifalar 
aniqlangandan so’ng kuzatish dasturi tuziladi. 
Kuzatish dasturi
– bu kuzatish davomida yig’ilishi kerak bo’lgan savollar 
yoki qayd qilinishi lozim bo’lgan belgilar va ko’rsatkichlar ro’yxatidir. U qisqa, 
tushunarli bo’lishi kerak va faqat aniq javob olinishi mumkin bo’lgan, shubha 
tug’dirmaydigan va bir-birining javoblarini nazorat qila oladigan savollardan 
tashkil topgan bo’lishi kerak. Dastur tuzish statistik kuzatishning eng og’ir va 
mas’uliyatli bosqichidir. 
Kuzatish ob’ekti 
- bu tekshirish o’tkaziladigan hodisa va jarayonlar 
yig’indisi yoki statistik ma’lumotlar qayd qilinadigan aniq chegara miqdori 
(oralig’i)dir. Masalan, aholi ro’yxati o’tkazilayotgan bo’lsa, biz aniq belgilab 
olishimiz kerak, qaysi aholini ro’yxatga olmoqchimiz: mavjud aholinimi? Yoki 
doimiy aholinimi? Tijorat korxonalarini ro’yxatga olish uchun, oldin aniq 
bilishimiz kerak, qaysi korxonalar tijorat korxonalari bo’lib hisoblanadi?