“Бухгалтерия ҳисоби” кафедраси

7- мисол. 
2011 йил 1 январда компания асосий воситани 260000 ш.б.га сотиб олди. 
Фойдали муддати дастлаб 8 йил ва қолдиқ қиймати 10000ш.б. белгиланган еди. 
2011, 2012 йилларда бу баҳолаш асосида ҳисоб юритилди. Тўғри чизиқли 
усулда амортизация ҳисоблайди ва ҳақиқий харажат модели бўйича ҳисобга 
олади. 2013 йил бошида компания асосий восита фойдали муддатини 5 йилга ва 
қолдиқ қийматини 7000 ш.б. га баҳолади. 
Ечим. 
МҲХС (IAS) 8 “Ҳисоб сиёсатлари, бухгалтерия ҳисоби мақсадида 
баҳолашлардаги ўзгаришлар ва хатолар”га кўра аввалги йиллар амортизацияси 
тузатилмайди яни переспектив ҳисобга олинади. 

---

96 
2011 йилга ескириш (260000-10000)/8 йил = 31250 ш.б. 
2012 йилга ескириш (260000-10000)/8 йил = 31250 ш.б. 
Йил охирига баланс қиймати 260000-31250-31250 = 197500 ш.б. 
2013 йилга ескириш (197500-7000)/5 йил = 38100 ш.б. 
Асосий восита объекти қадрсизланганлигини аниқлаш учун тадбиркорлик 
субъекти МҲХС 36 “Активларнинг қадрсизланиши” ни қўллаши керак. Ушбу 
стандартда тадбиркорлик субъекти активларнинг баланс қийматини қандай 
қилиб қайта кўриб чиқиши, активнинг қопланадиган қийматини қандай қилиб 
аниқлаши ва қадрсизланиш бўйича зарарлар қачон тан олиниши ва тикланиши 
кераклиги тушунтирилган.
Қадрсизланган, йўқолган ёки арзонроқ бериб юборилган асосий 
воситалар учун учинчи томонлардан олинадиган қоплаш суммаси у олиниши 
лозим бўлганида фойда ёки зарар таркибида акс еттирилиши керак. 
Асосий воситаларнинг қадрсизланиши ёки йўқолиши, қоплаб бериш 
бўйича тегишли даъволар ёки учинчи томонлар тарафидан тўланадиган қоплаш 
суммалари, бундай активларнинг ўрнига кейинчалик янги активлар сотиб 
олиниши ёки қурилиши алоҳида иқтисодий ҳодисалар бўлиб, улар қуйидагича 
алоҳида ҳисобга олинади:
(а) 
асосий воситаларнинг қадрсизланиши МҲХС 36 га мувофиқ тан 
олинади; 
(б) 
тўлиқ ескирган ёки чиқиб кетган асосий воситаларнинг ҳисобдан 
чиқарилиши ушбу стандартга мувофиқ аниқланади; 
(в) 
қадрсизланган, йўқолган ёки арзонроқ бериб юборилган асосий 
воситалар учун учинчи томонлардан олинадиган қоплаш суммаси у олиниши 
лозим бўлганида фойда ёки зарарда акс еттирилади; ва 
(г) 
олдинги активлар ўрнига қайта тикланган, сотиб олинган ёки 
қурилган асосий воситаларнинг таннархи ушбу стандартга мувофиқ 
аниқланади. 
Асосий восита объектининг баланс қиймати қуйидаги ҳолатларда 
ҳисобдан чиқарилиши керак:
(а) 
у чиқиб кетганида; ёки 
(б) 
ундан фойдаланишдан ёки унинг чиқиб кетишидан ҳеч қандай 
келгуси иқтисодий наф кутилмаганида 
Асосий воситаларни ҳисобдан чиқаришдан юзага келган фойда ёки зарар 
асосий восита объекти ҳисобдан чиқарилганида фойда ёки зарар таркибида акс 
еттирилиши керак (бунда МҲХС 17 да сотиш ва қайта ижарага олиш бўйича 
бошқа талаблар белгиланмаган бўлса). Фойда асосий фаолиятдан даромад 
сифатида таснифланмаслиги керак. 
Бироқ, ўзининг оддий фаолияти доирасида бошқа томонларга оператив 
ижарага бериш мақсадида сақлаб турган асосий воситаларини мунтазам 
равишда сотадиган тадбиркорлик субъекти бундай активларни, улар ижарага 
берилиши тўхтатилиб сотиш учун мўлжалланган бўлганида, товар-моддий 
захираларга уларнинг баланс қиймати бўйича ўтказиши керак. Бундай 
активларни сотишдан олинган тушумлар даромад сифатида БҲХС 18 

---

97 
“Даромад” га мувофиқ тан олиниши керак. Оддий фаолият доирасида сотиш 
учун мўлжалланган активлар товар-моддий захираларга ўтказилганида МҲХС 
5 қўлланилмайди. 
Асосий воситалар бир неча йўллар билан чиқиб кетиши мумкин (масалан, 
сотиш орқали, молиявий ижара келишувини тузиш орқали ёки ҳадя етиш 
орқали). Бундай активнинг чиқиб кетиши санасини аниқлашда, тадбиркорлик 
субъекти товарларни сотишдан тушган даромадларни тан олиш бўйича БҲХС 
18 “Даромад” даги мезонларни қўллайди. Сотиш ва қайта ижарага олиш орқали 
активларнинг чиқиб кетишига нисбатан БҲХС 17 қўлланилади.
Агарда тадбиркорлик субъекти асосий воситанинг баланс қийматида 
ушбу активнинг қисмини алмаштириш таннархини тан олса, у ески 
алмаштирилган қисмнинг баланс қийматини, ушбу қисм бўйича ескириш 
алоҳида ҳисобланган ёки ҳисобланмаганлигидан қатъиназар, ҳисобдан 
чиқаради. Агарда тадбиркорлик субъекти учун алмаштирилган қисмнинг 
баланс қийматини аниқлашнинг амалий имкони бўлмаса, у алмаштириш 
таннархидан алмаштирилган қисмнинг қиймати у сотиб олинганида ёки 
қурилганида қанча бўлганлигини кўрсатадиган кўрсаткич сифатида 
фойдаланиши мумкин.
Асосий восита объектининг ҳисобдан чиқарилиши натижасида юзага 
келадиган фойда ёки зарар активнинг чиқиб кетишидан олинадиган соф 
тушумлар, агарда бўлса, билан активнинг баланс қиймати ўртасидаги фарқ 
сифатида аниқланиши лозим.