“Бухгалтерия ҳисоби” кафедраси

3- мисол. 
2011 йил 1 июлда компания кечиктириб тўлаш шарти билан ускунани 
сотиб олди. Шартнома шартларига кўра 188600 ш.б. тўлов 20х2 йил 30 июнда 
амалга оширилади. Агар ускунани ҳозир сотиб олинса 164000 ш.б. тўланади.
Компания ускунани сотиб олиш пайтида қуйидаги проводка берилади: 
Дт Асосий воситалар 164000 
Кт Мол йетказиб берувчиларга тўланадиган счётлар 164000 
Ҳар ойда компания фоиз харажатларини тан олиб боради: 
Дт Фоиз харажатлари 2050 
Кт Кт Мол йетказиб берувчиларга тўланадиган счётлар 2050 
(188600-164000)/12=2050 
Асосий воситаларнинг бир ёки ундан кўп объекти номонетар актив ёки 
активларга алмаштириш, ёки монетар ва номонетар активларнинг гуруҳига 
алмаштириш орқали сотиб олиниши мумкин. Қуйида кўриб чиқилган қоидалар 
битта номонетар активни бошқа номонетар активга алмаштиришга ҳамда 
юқоридаги гапда тавсифланган барча алмашишларга нисбатан қўлланилади. 
Бундай асосий восита объектининг таннархи унинг ҳаққоний қийматида 
баҳоланади, бундан қуйидаги ҳолатлар истисно: (а) алмашиш операция 
тижорат мақсадларида фойда олиш учун амалга оширилаётган бўлмаса ёки (б) 
олинган ёки берилган активнинг ҳаққоний қиймати ишончли тарзда баҳолана 
олмаса. Олинган актив унинг ҳаққоний қийматида баҳоланади, агар 
тадбиркорлик субъекти бериладиган активни дарҳол ҳисобдан чиқара олмаса. 
Агар олинган актив ҳаққоний қийматида баҳолана олмаса, унинг таннархи 
бўлиб бериладиган активнинг баланс қиймати хизмат қилади.
Тадбиркорлик субъекти алмашиш операцияси тижорат мақсадларига ега 
бўлишини келгуси пул оқимлари операциянинг натижасини қай даражада 
ўзгартириши мумкинлигини инобатга олган ҳолда аниқлайди. Алмашиш 
операцияси тижорат мақсадларига ега бўлади, агар:
(а) 
олинган актив бўйича пул оқимларининг тузилиши (яъни риски, 
муддати ва суммаси) берилган актив бўйича пул оқимларининг тузилишидан 
фарқ қилса; ёки
(б) 
тадбиркорлик субъектининг операция таъсир қилган фаолияти 
қисмининг тадбиркорлик субъектига хос бўлган қиймати алмашиш натижасида 
ўзгарса; ва 
(в) 
(а) ёки (б) даги фарқ алмаштириладиган активларнинг ҳаққоний 
қийматига нисбатан катта бўлса. 
Алмашиш операцияси тижорат мақсадларига ега еканлигини аниқлаш 

---

88 
учун, тадбиркорлик субъектининг операция таъсир қилган фаолияти қисмининг 
тадбиркорлик субъектига хос бўлган қиймати солиқ солингандан кейинги пул 
оқимларини акс еттириши керак. Бундай таҳлилнинг натижаси батафсил ҳисоб-
китоблар амалга оширилмасдан аниқ бўлиши мумкин. 
Активнинг ҳаққоний қийматини ишончли тарзда баҳолаш мумкин 
бўлади, агар (а) ҳаққоний қийматларнинг ишончли баҳоланишидаги 
ўзгарувчанлик ушбу актив учун катта бўлмаса ёки (б) ҳаққоний қийматни 
баҳолашда диапазон ичидаги турли баҳоланган қийматларнинг еҳтимоллик 
даражалари ишончли тарзда баҳоланиши ва ишлатилиши мумкин бўлса. Агар 
тадбиркорлик субъекти олинган ёки берилган активнинг ҳаққоний қийматини 
ишочли тарзда баола олса, олинган активнинг таннархини баҳолаш учун 
берилган активнинг ҳаққоний қиймати олинади, бироқ олинган активнинг 
ҳаққоний қиймати аниқроқ ҳолда аён бўлмаса.