S sh. Xabibullayev, S. A. Djumayev defektoskopiya va diagnostika

Eng yengil va kam gabaritli defektoskop
– A1212 umumiy ho-
latlar uchun bo‘lib, uning ko‘rinishi 8.2.3-rasmda keltirilgan.
Ushbu defektoskop GOST 14782-86 bo‘yicha nuqsonlarni 
aniq lashda ishlatiladi. UZ tebranishlarni exo-metod bilan aks et-
tirish eng yaxshi usul bo‘lib qoldi. Defektoskopning ekranidagi 
exo-signalining amplitudasi bunda nuqsonning o‘lchami bilan 
proporsional bo‘ladi.
Exo-usulda pezohosil qilgichni o‘rnatishning uchta usuli bir-
biridan farq qiladi:
– ikkita pezoqayta hosil qilgichdan foydalanishni ko‘zda tuta-
digan bo‘laklanadigan sxemasi bilan, uning bittasi nurlantirish 

---

53
funksiyasini, ikkinchisi esa qabul 
qilgich vazifasini bajaradi;
– bitta korpusga nurlantirgich 
va qilgich o‘rnatiladigan bo‘lganda 
alo hida va birlashgan sxemasi bilan;
– bitta pezohosil qilgich bir 
vaqtda nurlantirgich va qabul qil-
gich funksiyasini bajarganida 
uning birlashadigan sxemasi bilan.
Sanab o‘tilgan oxirgi usul har 
vaqtda ishlatiladi. Pezohosil qil-
gichning o‘rnatilgan yeriga qa rab 
nazoratni to‘g‘ridan to‘g‘ri usulda 
va bir hamda ko‘p martalab qaytarilgan nur bilan bajarish mumkin. 
8.2.4-rasmda misol tariqasida ayrim payvandlangan birikmalarning 
ko‘ndalang kesimining tovush hosil qilishi keltirilgan. 
Payvandlangan chokdan pezohosil qilgichni uzoqlashtirish (
l
1
, l
2
) 
mos ravishdagi geometrik hisoblash bilan aniqlanadi. Payvandlan gan 
chokni butun yo‘nalishi bo‘ yicha nazorat qilish uchun pezohosil 
qilgichni mos ravishda surilishi 
bilan bajariladi. Me xa nik usul-
da nazorat qi lishda joyidan sur-
ishni mexa nik usulda bajariladi. 
Qo‘lda su rishda esa skanirlash-
ning uzu nasiga ko‘n da lang yo-
ki ko‘n dalang uzunasiga surish 
usulidan foy 
dalaniladi. Ko‘n-
dalang – uzuna 
siga usulida 
pezohosil qil gichni chok ning 
o‘qiga perpendikular yo‘na-
lishda yoki unga katta bo‘l-
magan burchakda t qadam bi-
lan yo‘nal 
tiruvchan usulda 
suriladi. Skanirlash qadami t 
qay 
ta hosil qilgichning pe-
zoplastinkasi diametrining yar-
miga teng deb olinadi.