№1 Amaliyot darsi
Radiokanalda aloqaning maksimal uzoqligini hisoblash
Signallarning barqarorligi avvalo qabul qiluvchi va uzatuvchi radio
qurilmalarning ishlashiga va atrof muhitga bog‘liq. Aloqa imkoniyatlarini maksimal
darajada ta'minlash uchun eng muhim parametrlardan biri radiokanalning energiya
tejamkorligi hamda antennalarning joylashishi va ularning Yer yuzasidan masofalari
katta ahamiyatga egadir. Umumiy holda, radio to'lqinlarining tarqalish muhiti
aniqlanmaguncha, oldindan belgilangan masofa hech qachon biron bir radio aloqa
uchun kafolatlanmaydi. Kutilayotgan aloqa oralig'ini hisoblash juda qiyin vazifadir
bo’lib, hisob-kitoblar ma'lum muhit uchun erishish mumkin bo'lgan haqiqiy
masofani hisoblashda yordam beradi.
Uzatuvchi va qabul qilgich o'rtasidagi masofalarni loyihalash va o'rnatish
jarayoni radio signallarni maksimal darajada oshirishda eng muhim parametrlardan
biri hisoblanadi. Radio tizimini barqarorlashtirish jarayonida muhandis qoida
tariqasida maksimal aloqa oralig'iga erishish uchun barcha parametrlarni
optimallashtiradi.
Bu
chiqish
quvvatining
oshishiga,
takrorlovchi
yoki
kuchaytirgichlardan foydalanish kerak bo’lmaydi. Radioaloqa tizimini ishlab
chiqishda har doim eng uchun masofani ta'minlashga harakat qilish kerak bo’ladi.
Agar aloqa diapazoni juda uzun bo'lsa, chiqish quvvatini va joriy iste'molchi
kamaytiriladi.
Radiochastotani beton va g'isht devorlari orqali shahar sharoitidagi radio
chastota (RF) shovqini bilan bir necha yuz metr masofaga uzatish hamda bir necha
kilometr masofaga to'g'ridan-to'g'ri ko'rish (LOS) aloqasini ta'minlashlarni
qiyinlashtiradi.
0.169 dan 2,4 GHz gacha bo’lgan diapazonda tizim uchun mos chastotani
tanlash har doim ham aniqlannaydi. Antenna xususiyatlari va joylashuvi, maksimal
chiqish quvvatiga nisbatan qonuniy cheklovlar, kiruvchi shovqin manbalari, ish
chastotasi, radio konfiguratsiyasi va pasayishi ko'payish - bularning barchasi qabul
qilgich (Rx) va uzatgich (Tx) orasidagi maksimal masofani aniqlaydi.
Haqiqiy masofaviy prognozlarning namunalari radio to'lqinlarining
tarqalishining ikki nurli modeli asosida va Friis formulasiga muvofiq ko'rib
chiqilgan. Ushbu model shuningdek, binolarning odatiy qurilish materiallarini ham
hisobga olinishi keltirilgan. Quyida ko'p qavatli bino ichida, zich binolar bo'lgan
shahar sharoitida va ochiq kosmosda 100 km dan ortiq masofada o'tkazilgan amaliy
natijalari keltirilgan. Ikkinchi holda, to'g'ridan-to'g'ri ko'rish shartlarini ta'minlash
uchun uzatgich Yerga nisbatan balandlikka ko'tarilganligi keltirilgan.
Radio signallarining tarqalishining uchta asosiy modeli mavjud:
-chastotasi bir necha MGts ga teng, ular Yerga parallel va uning yuzasini o'rab
turgan;
-atmosfera va Yerning yuqori qatlamlarida aks ettirilgan fazoviy to'lqinlar,
ular taxminan 3 dan 30 MHz gacha chastotada;
-ko'rish chizig'i bo'ylab tarqalayotgan to'lqinlar (LOS).
Radioaloqa uchun eng keng tarqalgan diapazonlar 169 MHz, 315 MHz, 433
MHz, 490 MHz, 780 MHz, 868 MHz, 915 MHz va 2.4 GHz chastotalardir. Bu
to'lqinlarning barchasi to'g'ridan-to'g'ri (LOS) tarqaladi. Maksimal LOS masofa
Yerning radiusi 6365 km va uzatuvchi antennaning balandligi (H1) va qabul
qiluvchiga (H2) (1-formula) bog’liqdir:
𝐿𝑂𝑆
𝑚𝑎𝑥
=
(√2×𝐻1×6365000+√2×𝐻2×6365000)
1000
= 𝑋 𝑘𝑚 (1.1)
Shu sababli, radiokanalni qabulqilgich bilan Yer darajasida tekshirish va 112
km dan ortiq masofani uzatishni ta'minlashi uchun uzatuvchini 1000 metrdan yuqori
balandlikga ko’tarish kerak bo’ladi.
Radio kanalning byudjeti dB dagi uzatgichning chiqish quvvati va dB ga
sezgirlik chegarasi o'rtasidagi farqga teng. Masalan, uzatuvchining chiqish quvvati
+10 dBm va qabul qiluvchining sezgirligi chegarasi -110 dBm bo'lsa, kanal byudjeti
taxminan 120 dB bo'ladi, yani:
kanal byudjeti ≈ quvvat chiqishi TX qiymati (dBm) – sezgirlik RX (-dBm). (1.2)
Haqiqiy kanalning byudjeti (1.3) formulasida ko'rsatilganidek, transmitter va
qabul qiluvchining antenna ortishini hisobga oladi:
Kanal byudjeti = TX chiqish kuchi (dB) + TX antennaning ortishi (dB) - RX
sezgirligi (-dB) + RX antennaning ortishi (dB), (1.3)
Kanal byudjeti = P
Т
+ G
Т
+ P
R
+ G
R
, (1.4)
bu erda PR - qabul qiluvchi antennadan olingan quvvat; PT - bu uzatuvchi antennaga
berilgan quvvat; GR - qabul qiluvchi antennaning ortishi; GT - uzatish antennasi
ortishi.
Ideal dipol antenna uchun antennaning ortishi (dBi) 2,1 dB ni tashkil qiladi;
ya'ni oldingi misolda kanalning byudjeti 124,2 dB ni tashkil qiladi.
Raqamli radio tizimlarida sezgirlik ko'pincha qabul qilgichdagi xatolar
chastotasi 1% dan oshadigan kirish darajasi sifatida belgilanadi. Xato darajasi
paketdagi xato darajasi (PER) yoki bit xatolar darajasi (BER) asosida hisoblanishi
mumkin.
Aloqa signal energiyasini uzatuvchi joydan qabul qiluvchining joylashgan
joyiga uzatish orqali amalga oshiriladi. Olingan signalning energiyasi istalgan
signalni har doim mavjud shovqindan ajratish uchun etarli bo'lishi kerak. Ushbu
talab zarur signal-shovqin (S/N) nisbati sifatida belgilangan. Qabul qilgichning
texnik xususiyatlarida ba'zan S/N nisbati o'rnatiladi, bunda signal normal qabul
qilinadi, ammo ko'pincha sezgirlik dBm (manfiy qiymat) da mutlaq darajasi sifatida
belgilanadi.
Radio tizimlar uchun ochiq muhitda va ochiq joyda masofani aniqlashda
foydalanilgan nazariyani ko'rib chiqaylik. Radio aloqalardagi masofa odatda Friis
tenglamasiga muvofiq hisoblanadi:
𝑃
𝑅
= 𝑃
𝑇
𝐺
𝑇
𝐺
𝑅
𝜆
2
(4𝜋)
2
𝑑
2
, (1.5)
bu yerda P
R
- qabul qiluvchi antennadan olingan quvvat; P
T
- bu uzatuvchi antennaga
berilgan quvvat; G
R
- qabul qiluvchi antennaning ortishi; G
T
- uzatish antennasi
ortishi; d - masofa; c-vakuumdagi yorug'lik tezligi = 299.972458x10
6
m/s; λ - to'lqin
uzunligi; λ = c/f; f - bu chastota.
Masalan, 2445 MGs va P
T
= 1 mVt (0 dBm) chastotada ishlaganda qabul
qiluvchi antennadan 100 m masofada olingan quvvat; G
R
= 1 dB; Friis standart
ifodasi bo'yicha hisoblangan G
T
= 1 dB:
𝑃
𝑅
= −80,2 dB. (1.6)
Ya'ni, bo'sh joyda qabul qiluvchiga tarqalish yo'qotishi 80,2 dB ni tashkil
qiladi. Qabul qilingan signal kuchi (P
R
) va qabul qiluvchining sezgirligi o'rtasidagi
farq energiya zaxirasi yoki himoya tasmasi deb ataladi. Kanalning byudjetini va
taxmin qilinadigan masofani haqiqiy baholash uchun, Fris tomonidan taxmin
qilingan yo'qotishlarga qo'shimcha ravishda, qo'shimcha yo'qotishlar ham hisobga
olinishi kerak. Friis (5) formulasiga binoan nazariy aloqa oralig'i qabul qiluvchining
sezgirlik darajasiga teng bo'lgan signal darajasida kanal ishlaydigan masofaga teng.
Do'stlaringiz bilan baham: |