S sh. Xabibullayev, S. A. Djumayev defektoskopiya va diagnostika

5.5. Akustik usul
Nuqsonli tirqishlardan gaz yoki suyuqliklarning chiqishida na-
zorat qilinayotgan obyektda, tuproqda yoki atrof-muhitda 
qo‘zg‘aladigan akustik tebranishlarni sezishga asoslangan usuldir.
Namuna modda molekulalari tirqishi bo‘lgan nuqsonli joylar 
devorlari bilan ta’sirlanadi va unda ovoz yoki ultratovush diapa-
zonidagi tebranishni hosil qiladi. Bu ultratovushlar maxsus 
o‘rnatilgan tovushni elektr signaliga o‘zgartiruvchi va uni uzatuv-
chi moslamalar orqali ushbu asboblar yordamida aniqlanadi. Ho-
zirgi vaqtda quvur tarmoqlarining germetikligini tekshirishda 
akustik usullar muhim o‘ringa esa. Akustik usulda nazorat qilish 
ortiqcha namuna moddalar ishlatishga muhtojlik qilmaydi va uni 
bajaruvchi ham juda maxsus mutaxassis bo‘lishi talab qilinmaydi. 
Kamchiligi, sezgirligi kamroq va atrofdagi tovushlar ham qo‘shilib 
ketishi mumkin.

---

36
VI bob. OBYEKTLARNI BUZMASDAN MAGNIT 
USULDA NAZORAT QILISH (MUNQ), UNING 
QO‘LLANILISH SOHALARI VA SINFLANISHI
Jismlarning magnit maydoni molekular tuzilishidan tashqa-
rida bo‘ladi va uni turli ko‘rinishlarda aniqlanadi. Bular ning 
ichida eng ma’lumi, uning induksion va elektrik ta’siri bo‘lib, 
buni o‘lchash va undan buzmasdan tekshirishda foydalanish 
mumkin.
MUNQ – PARAMETRLARI – koeritsitiv kuchlar H
C
, mag-
nitlanuvchanlik – M, qoldiq magnit induksiya – B
r, 
boshlang‘ich 
yoki maksimal magnit kirituvchanlik – 
μ
, bog‘ gisterezisi para-
metrlari – B(H), Barkgauzena sakrash parametri, magnit optik 
effekti parametri va hokazo (1.2-jadvalga qarang).
Magnit nazorat qilishni birlamchi ma’lumot olinishiga qarab 
quyidagilarga bo‘linadi:
– magnitli-kukunli, magnitli suspenziya yoki ferromagnitli 
kukunli indikator ishlatib nuqsonlardan hosil bo‘lgan magnit may-
donni yozib borishdir;
– magnitografik usul – ferromagnit qavat indikatorni ishlatib 
magnit maydon tarqalishini aniqlashga asoslangan;
– ferrozondli usul – ferrozondlar yordamida magnit maydon-
ning kuchlanganligini o‘lchashga asoslangan; 
– Xolla effekti – Xolla datchigi bilan magnit maydonni yo-
zishga asoslangan;
– induksion usul – magnit maydon tarqalishi kattaligini yo-
ki fazasini induksiyalaydigan EYK sini aniqlashga asoslangan;
– ponderomotorli usul – nazorat qilinayotgan obyektdan doi-
miy magnit tortishish kuchlarini yozib borishga asoslangan;
– magnitli rezistorli – magnitli rezistorlar bilan magnit may-
doni tarqalishini yozishga asoslangan;
– magnitli optik – oynali moslamali ferrit-trantli plyonka 
yordamida materialning domna tuzilishini vizualizatsiyasiga asos-
langan. 
Sanab o‘tilgan ushbu usullar yordamida obyektning tuzilishini 
va fizik-mexanik xossalarini nazorat qilish mumkin.

---

37