S sh. Xabibullayev, S. A. Djumayev defektoskopiya va diagnostika

Rangli tasvir deganda
– hosil bo‘lgan tasvirda rang qalinligi, 
to‘yinganligi va tiniqligi bo‘yicha uning farq qilish me’yori tu-
shuniladi. 
Ko‘z ko‘plab rangli soyalarni farqlash qobiliyatiga ega. Shu bi-
lan birga ushbu qobiliyat turli toifadagi insonlarda turlicha bo‘lib 
ularning bu qobiliyatlarini maxsus rang – atlaslari bilan tekshirila-
di.
Nuqsonning maksimal tasviri tiniqligiga yoritish burchagining 
aniq burchagini topish, spektr va nurlanish manbaining intensiv-
ligi, kogerentlilik darajasi qutblanish darajasi bilan erishiladi.
Masalan, metallar va dielektriklardan aks etgan nurlarning 
farq lanishidan nuqsonlar tasvirini tiniqlashtirishda foydalaniladi 
(masalan, metallardagi moy dog‘i va hokazo).
Inson ko‘zi ko‘rinuvchan diapazon oralig‘ida turli to‘lqindagi 
elektromagnit nurlanishga (rangga) bir xilda sezavermaydi. 
Ko‘zning imkoniyati, ya’ni tasvirdagi mayda detallarni farqlay oli-
shi ranglilikka, yorug‘lilikka, tiniqligiga va nazorat qilinayotgan 
obyektni kuzatish vaqtiga bog‘liqdir. Bu holat yorqinlik 10–100 
kd/m
2
bo‘lganida va obyektning tiniq tasviri ([K]
≥
0,5) hamda ku-
zatish vaqti 5–20 soniya bo‘lganida maksimaldir. Ushbu sharoitda 

---

22
va obyektgacha L=250 mm bo‘lgan eng yaxshi masofada ko‘rish-
da ko‘zning ruxsat etadigan burchagi 
α
=1ga teng. Nazorat obyek-
tining tekis chizig‘i ruxsat etiladigan tekisligi ye=Lsin
α
= 
250•0,0003=0,08 mm vizual nazorat qilishda nuqsonning real 
aniq lanadigan minimal o‘lchami albatta tekshirayotgan xodim ning 
tajribasiga va ko‘rish qobiliyatining yaxshiligiga bog‘liq. Taxminan 
aytish mumkinki, yaxshi ko‘rish qobiliyatiga ega bo‘lgan kuzatuv-
chi kuzatish chizig‘iga perpendikular bo‘lgan tekislikda 0,1 mm 
o‘lchamdagi nuqsonni ham ishonchli ravishda aniqlay oladi.