N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

M avzuni m ustahkam lovchi savollar:
1. Neolit davri yodgorliklarini sanang.
2. K altam inor madaniyati necha bosqichda rivojlangan?
3. Neolit davri yutuqlari nimalardan iborat?
4. Uchtutdagi neolit davri shaxtalari haqida m a ’lumot bering?
5. Ishlab chiqaruvchi xo'jalik va uning mohiyati nima?
6. Joytun madaniyati qaysi hududda shakllangan?
7. Xisor madaniyati xususiyatlarini tushuntirib bering?
8. M arkaziy 
F a rg 'o n a
yodgorlikiarining 
o 'z ig a
xos 
jihatlari 
nimalardan iborat?
Y odda tuting!
N eolit d avrin in g asosiy xususivatlari
■ M iloddan avvalgi VI ming yillikdan IV m ing yillikkacha davom 
qiladi.
■ Dehqonchilik va chorvachilik vujudga kelgan.
Я Kulolchilik, to'quvchilik. zargarlik paydo bo'lgan.
■ Tosh qurollarini silliqlash, parmalash uslublari vujudga kelgan.
■ O dam lar o'tro q hayot tarziga o'tganlar.
■ Ishlab chiqaruvchi xo'jalikka o'tilgan.
■ Boltalar ixtiro qilingan.
■ Makrolit qurollar keng tarqalgan.
■ Juft oila vujudga kelgan.
2-§. E neolit davri yod gorlik lari
N eolitdan keyingi davr eneolit deb ataladi. Lotincha «acneus»- 
mis va vunoncha «litos»-tosh so'zlaridan olingan bo'lib, mis— tosh 
davri m a'nosini anglatadi. Eneolit miloddan avvalgi IV— ГП ming
61

---

yilliklami 
o ' z
ichiga 
oladi. 
K o 'p g in a
hududlarda 
neolit 
davri 
jam oalari bilan bir vaqtda huk m ro n boMgan.
M isning k a s h f etilishi va undan m ehnat qurollari yasashning ixtiro 
qilinishi haq id a fanda 2 xil fikr mavjud. B a ’zi olimlar mis dastlab bir 
jo y d a k a s h f qilinib, keyinchalik shu erdan boshqa jo y larg a tarqalgan 
degan fikm i ilgari suradilar. U lar o ' z fikrlami ja n u b i-g ‘arbiy Erondagi 
C hatal-U yuk va C hey y u n y u tepaliklaridan 
mil.avv. 
VIII-VII m ing 
yilliklarga oid m isdan ishlangan 
taqinchoqlarning topilishi bilan 
isbotlaydilar. B a ’zi olim lar esa, mis va unga ishlov berish uslublari har 
bir hudud aholisining o'z lari k a s h f etganlar deb ko'rsatadilar.
O lim lar tom onidan misga ishlov berishning 4 bosqichi aniqlangan:
1-bosqichda misga sovuq holda ishlov berilgan. Mis qizil rangda 
boMganligi sababli, dastlab undan turli taqinchoqlar yasaganlar.
2-bosqichda misga olov orqali ishlov berib, undan turli m ehnat 
qurollarini yasaganlar. M isning olovda erish xususiyati tasoddifan 
topilgan.
3-bosqichda rudadan misni ajratib olish usuli k a s h f etilgan.
4-bosqichda mis bilan qalayning aralashm asidan qattiq metall, y a ’ni 
bronza k a s h f etilgan.
Mis Sharqiy Eron hududida mil.avv. VII m in g yilliklarda, Ikki daiyo 
oraligM va H indistonda m il.avv. VI m ing yilliklarda, 
M isr va Bolkon 
yarim orolida mil.avv. V m in g yilliklarda. Sharqiy Evropa va qadim gi 
A m erika hududlarida mil.avv. IV m ing yilliklarda, Janubiy A m erikada 
mil.avv. I m in g y illiklarda k a s h f etilgan.
M isning erish xususiyati undan ancha kech ixtiro qilingan. Bu yaqin 
Sharqda, Janubiy T urkm aniston hududlarida 
mil. avv. IV m ing 
yilliklarda, Evropa, Xitoy , 0 ‘zbekiston hududlarida mil.avv. III-II m ing 
yilliklarda sodir boMgan.
B.A .K uftin va V.M . M asso n n in g jan u b iy Turkm anistonda olib 
borgan arxeologik tadqiqotlari asosida eneolit davrining rivojlanish 
bosqichlarini aniqladilar va eneolit davri 
rivojlanishi 
ilk, o'rta, 
so 'n g g i 
bosqichlarga 
boMdilar. 
Ular 
tadqiqoti 
natijasiga 
ko'ra, 
N o m o z g o h - 1- i l k eneolit davriga, N a m o z g o h - 2 - o 'rta eneolit davriga , 
N a m o z g o h - 3 - s o ‘nggi eneolit davriga xosdir. Eneolit davrida s u g 'o rm a
dehqonchilik va xonaki chorvachilik ibtidoiy xo'jalik n in g asosini 
tashkil etgan.
Eneolit davri iqlim sharoiti hozirgi davrdan ancha farq qilgan. 
Y o g 'in g arch ilik k o 'p b o 'lg a n . T o g ' oldi soylari, daiyolar sersuv 
b o'lib, ular c h o 'l zonalarining ichkarisigacha kirib borganlar. Eneolit
62

---