N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

M a r k a z i y F a r g ' o n a n e o lit y o d g o r l i k l a r i
ilk neolit bosqichiga oid 
yodgorlik bo'lib, 
u XX asrning 
50- yillarda tadqiq qilingan. 
Ular 
m arkaziy F arg 'o n a n in g c h o 'lla rid a topilgan bo'lib, bugungi k ungacha 
80 dan ortiq m akon aniqlangan. Ular um um iy tarzda 
M a r k a z i y
F a r g ‘o n a m a d a n i y a t i
deb nomlanadi.
N eolit makonlari 
Qoraqalpoq 
dashtida, M ingbuloq, Sariqsuv, 
O qq u m , D a m k o 'l va Qiziltepa hududlaridan topilgan. Ular ju m la sig a
Z a m b a r 1,2, Y angiqadam 12,14, 16,19, 35, 
M ingbuloq, Sariqsuv, 
U z u n k o 'l, D orozko'l, M advor va boshqalarini kiritish m umkin.
M akonlarda m adaniy qatlam lar saqlanm agan. U erdan prizma, qalam 
shaklidagi tosh o 'zaklar, q irg'ichchalar, randa, burg 'u , keskich qurollari, 
paykonlar topilgan. P aykonlar asosan bargsim on shaklda bo'lgan. 
Q urollarning k o'p ehiligi paraqa va tosh siniqlari asosida yasalgan. 
G eo m etrik shakldagi qurollar topilm agan.
Ibtidoiy odam lar k o i , daryo va buloqlar atrofida o ' z makonlarini 
qurib, ovchilik, baliqchilik va term achilik bilan shug'u llanganlar.
M arkaziy F a rg 'o n a n in g shim oliy qism ida joylashgan M a d y o r 3,4 va 
boshqa makonlari so'nggi neolit davriga, y a ’ni mil.avv. IV - III m ing 
yilliklarga oiddir.
U c h t u t y o d g o r l i g i
ch aq m o q to sh qazib olish va birlamchi ishlov 
berish ustaxonasi b o'lib, N avoiy viloyati Uchtut hududidan topilgan. 
Uni Y a .G '.G 'u lo m o v rahbarligidagi ekspeditsiya 1960 yilda topgan. 
Yodgorlikni 1966-1967 
yillarda T.M irsoatov 
o 'rg a n g a n va 
neolit 
davrga 
oid o ‘ra(shaxta)larni ochgan. Shuningdek, bu erdan 
tosh 
davrining turli bosqichlariga oid moddiy buyum lar ham topilgan.
Dastlabki davrlarda ibtidoiy odam lar qoyalarda ko'rinib yotgan 
chaqm oqtoshlam i sindirib olganlar. Keyingi davrlarda chaqm oqtoshni 
qidirib, tog' y o n b ag 'irlarid a 
4,5 va 5 metrli 
o 'ra la r 
kovlaganlar. 
Kerakli xom ashyoni olish. uchun o 'ralarn in g pastki qism idan har 
to m o n g a q o 's h im c h a y o 'la k la r ochib borganlar. O 'r a la r maxsus tosh.
60

---

suyak va y o g 'o c h d a n yasalgan kurakchasimon qurollar yordam ida 
qazilgan. O 'r a la r devorlarida kurakchalar izlari mavjud. Chaqm oqtoshni 
konchilar tosh boltalar yordamida kovlaganlar. Shuningdek, u erda o ‘t 
yoqib toshni qizdirishgan va sovuq suv quyib, portlatganlar. Ular 
keragicha x o m -a sh y o d a n olib, keyinchalik o ‘ralar o g ‘zini harsang 
toshlar bilan yopib qo'y ganlar. Arxeologlar bu erda lOOdan ortiq 
bunday o 'z ig a xos o'ralarni topganlar, ulardan faqat 35tasi o'rganilgan.
Uchtut yodgorligi singari shaxtalar faqat neolit davri yodgorliklarida 
uchraydi. Neolit shaxtalari Angliya, Fransiya, Daniya, Shimoliy 
G erm aniya va Belorussiya kabi davlatlarda ham topilgan.