N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

D a r v o z a q i r
I makoni Buxoro viloyatining Q o ra k o 'l shaharchasidan 
4 0 - 4 5 km shim oli-g'arbidagi Katta Tuzkon ko'lidan 6 0 0 -7 0 0 metr 
m asofada joylashgan. 
U erda 3ta m adaniy qatlam topilgan bo'lib, 
yuqori qatlami buzilib ketgan. Lekin undan ancha boy materiallar tosh 
mehnat qurollari - silliqlangan tosh boltalar, qirg'ich, teshgich, o ' r o q -
randa, parma topilgan. Ikkinchi qatlamdan esa gulxan qoldiqlari va oz 
miqdorda qurollar topilgan. Uchinchi qatlam dan esa. o 'c h o q la r va turar 
jo y qoldiqlari, silliqlangan tosh bolta, boshqa xil tosh qurollar, to'lqinli 
chiziqlar bilan bezatilgan sopol buyum lar va hayvon suyaklari qoldiqlari 
topilgan.
Darvozaqir madaniy yodgorliklariga o 'x sh a sh buyum lar Qashqa- 
daryoning quyi 
oqimidan Qum sulton va Poykent pasttekisliklaridan 
ham topilgan. Poykent makonlaridan tosh bolta, qirg'ich, teshkich, o'roq 
qadam alar va sopol idishlarning siniqlari topilgan. Tadqiqot natijasida 
ularning mil.avv. IY—III m ing yilliklarga mansubligi aniqlandi.
Neolit davrining 
S a z a g ‘on m a d a n i y a t i m a k o n la r i 
(S azag'on 1,2, 
T e p a k o 'l 3) Zarafshon daryosining o 'r ta xavzasida 
Samarqanddan 30 
km j a n u b i- g 'a r b d a joylashgan. S a z a g 'o n makonlaridan neolit davriga 
oid k o 'p la b tosh qurollari va hayvon suyaklari topilgan. Sazag'o n 
madaniyati axolisi tog'li hududlarda yashab, asosan hayvon ovi bilan 
sh ug'u llanganlar. Shu sabab makonni qazish vaqtida ovchilikkka 
moslashgan mehnat qurollari bilan birgalikda, 
uning yuqori qatlam ­
laridan yovvoiy va uy hayvonlarining suyak qoldiqlari ham topilgan. 
M ehnat qurollari asosan tosh parchalari va qo'pol paraqalar asosida 
yasalgan. 
Uning tosh qurollarining ishlanish texnikasi Markaziy
59

---

F a rg 'o n a n in g m ehnat qurollariga o 'xshaydi. Turli qurol aslahalar 
tarkibida silliqlangan tosh boltalar, qadam a toshlar, yog'u ch o q lar, 
kam on poykonlari bor. Sopol idishlari naqshlangan. Shuningdek, 
m akondan eneolit davri qabrlari ham topib o 'rganilgan. M a ’lum 
boTishicha, bu odam lar evropoid irqiga mansub bo 'lg an . Shunday 
tipdagi odam lar va dafn marosimlari Tojikistondagi Tutkovul m akonida 
kuzatilgan. M akondan topilgan tosh industriyasi va boshqa topilm a- 
larning um um iy xususiyati S a z a g 'o n 1 m anzilgohining ilk neolit davriga 
taalluqli ekanligini asoslash bilan birgalikda Markaziy Farg 'o n ad ag i shu 
tipdagi yodgorliklarga o 'x sh ash lig in i ko'rsatdi.