N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

J o y t u n m a d a n i y a t i
0 ‘rta O siy o n in g j a n u b i y - g ‘arbiy hududida 
ilk d e h q o n c h i l i k
bilan s h u g 'u llan g a n qabilalar yodgorligidir. Uning 
izlari faqat T urkm anistonning ja n u b i y - g 'a r b i y hududlaridan topilgan. 
O lim lar uni miloddan avvalgi VI m ing yilliklar oxiri V m ing 
yilliklar boshlariga oid deb hisoblashadi. Uni B.A.Kuftin, V .M .M as­
son, D.D urdiev, O.B erdievlar tadqiq qilgan. Joytun m adaniyatiga Bami, 
T o ‘g ‘oloqtepa, ChagMllitepa, M unchoqlitepa, C h o ‘pontepa, Joytun, 
N ayzatepa kabi bir qator ibtidoiy dehqonlarning manzilgohlari kiradi. 
Joytun qishlogMda 
uch qurilish bosqichi aniqlangan. Unda uylar 
toMtburchak shaklida qurilib, devorlari guvaladan 
ishlangan va somon 
bilan suvalgan. U ylarning yonida x o 'ja lik xonalari - om borxona, saroy 
va o ‘ralar ham boMgan. Joytun uylari devorining qalinligi 30 sm ni 
tashkil etgan. Har bir uyda (xonadonda) 5-6 kishidan iborat oila 
yashagan, deb taxmin qilinadi. H am m asi boMib, Joytunda 30 ga yaqin 
uy-joy komplekslari lgan, ularda 150-180 kishi istiqomat qilgan.
U vning ichki o ‘ng to m o n id a katta t o ‘g ‘ri burchakli o 'c h o q mavjud 
boMib, u loydan (guvala) qurilgan. Tosh qurollari asosan chaqm oq- 
toshdan ishlangan. Prizma va konussim on nukleuslar k o 'p la b topilgan. 
G eom etrik shakldagi m ikrolitlarning keng tarqalishi Joytun m ada­
niyatining muhim xususiyati hisoblanadi. Ulardan qadam a tig ‘ sifatida 
foydalatiishgan.
Joytunliklar kulolchiiik buyum larini qoMda yasaganlar va geometrik 
naqshlar bilan bezaganlar. Ilk Joytun madaniyatida bezakli sopol idishlar 
kam uchraydi. Bezakli idishlar k o ‘proq qizil rang bilan ishlangan. Ilk
54

---

Joytun sopol idishlarida to'lqinsim on chiziqlar uchrasa, so ‘nggi Joytun 
sopol idishlarida to'rsim on chiziqlar asosiy o'rinni egallaydi.
Bu erdan hayvon va odam gavdasi tasvirlangan haykalchalar, 
m unchoq, shaxmat donalari topilgan. Haykalchalardan k o ‘proq echki, 
q o ‘y haykallari uchraydi. Haykalchalar u ru g ‘ning sig‘inadigan buyumi 
deb taxmin 
qilinadi.
C h o 'p o n tep a qishlog'idan bir necha qabrlar topib o'rganilgan. 
Qabrlardan g 'u ja n a k holda yon tom oniga yotqizilgan va ustiga qizil oxra 
sepilgan odam larning suyaklari topilgan. Bu qabrlar neolitning eng 
s o 'n g g i bosqichiga tegishlidir.
Joytun madaniyati yodgorliklaridan topilgan moddiy manbalar 
ularning dehqonchilik bilan birga, chorvachilik, ovchilik bilan ham 
shug'u llanib, o ' z davrining katta yutuqlarini q o 'lg a kiritganligini 
ko'rsatdi.