N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

lasli, p ardozlash, arralash va parm alash 
usullari ixtiro etiladi. Bu 
esa 
ibtidoiiy 
ishlab 
chiqaruvchi 
kuchlami 
yanada 
tezroq 
rivojlanishiga olib keldi. Bu usullar ham m a qurollarga nisbatan 
qoMlanilmagan. 0 ‘tkir tig1 beruvchi qurollar yasashda 
kertma va 
yorm a uslubidan foydalanganlar.
Ilk neolit davrida 
m akrolit qu rollar 
keng tarqalgan. Ular o g ‘ir 
katta hajmdagi chaqm oqtoshdan ishlangan qurollar boMgan. Qurollar 
qumtosh taxtada silliqlangan. Tosh taxta tayanch vazifasini oMagan. 
Qurollar hoM kvars qumi bilan uzoq vaqt ishqalash jarayonida 
silliqlangan. 
Silliqlangan 
tosh 
qurollar 
neolit 
oxiriga 
kelib 
parmalangan. 
P arm alashda 
suyak parma vazifasini bajargan. Suyak 
parmani qalqon ipiga oMab aylantirganlar, unda suyakning uchiga 
nam qum sepib turilgan. Parmalangan qurolga 
dasta o ‘rnatish
m um kin boMgan.
Neolit 
davrida 
qurollam ing 
tiiri 
ko'p aygan: 
tosh 
boltalar, 
ponalar, tosh teshalar, iskanalar, ogMr ch o ‘qm orlar paydo boMgan. 
Tosh boltalar neolit davrida barcha ogMr yumushlarni bajargan. 
Uning xo'jalikdagi ahamiyati katta boMgan, shuni e ’tiborga olib, 
b a ’zi olimlar bu davrni 
«boltalar asri» 
deb atashni ham taklif 
qilishgan.
Neolit 
davri jam oalarida 
mehnat 
qurollarini 
takomillashtirish 
bilan 
bir 
qatorda 
hunarm andchilikning 
bir 
qator 
tarm oqlari- 
kulolchilik, to‘q uvchilik, zargarlik 
kabi sohalari ixtiro qilindi.
Paleolit. mezolit davrlarida idishlar yog 'o ch d an yoki novdadan 
yasalgan boMsa. neolitning rivojlangan bosqichiga kelib. d a g ‘al, chala 
kuydirilgan sopol buyumlar ishlab chiqariia boshlandi. Ularning tagi 
tuxum sim on boMib, shakli neolit davri odamlarining koM yoqalarida, 
qumloqlardagi chaylalarda yashaganliklari bois shunday boMgan, ya'ni 
sopol idishlar koM yoqasidagi qum ustiga oM-natilgan va ularni toshdan 
terilgan o'c h o q larg a q o ‘yish ham qulay boMgan. SoMiggi neolit davriga 
kelib sopol buyum shakli o'zgaradi. Tuvaksim on - osti yassi va tekis 
idishlar paydo boMadi, maydalashadi. Idishlar loy lentalar asosida 
qoMda 
ishlangan. 
Idishlar 
naqshi 
ham 
oddiydan 
murakkabga 
o ‘zgarib boradi. Idishlar bir yarusli xum donlarda pishirilgan. Lekin 
idishlar q o ‘pol, m o ‘rt boMgan.
T o'qim achilik hunarmanchilikning vujudga kelishi 
ham neolit 
davrining 
buyuk 
kashfiyoti 
hisoblanadi. 
Neolit 
davri 
odamlari 
hayvon yungi va o ‘simlik tolasidan 
mato to'qishni oMganganlar. 
Shuningdek. yigirilgan ipdan baliq to ‘ri ham to'qilgan. Bu esa
53

---

baliq ovlash ahamiyatini keskin ravishda oshirib yuborgan. B unga 
suvda suzuvchi q ayiqlam ing yaratilishi ham im kon bergan.
Neolit davri yutuqlaridan y a n a biri 
ona u ru g ‘i doirasida juft 
oilaning vujudga kelishi b o 'lib , u u ru g 1 
ichida oilaviy m unosa- 
batlarning izga tushishiga olib keldi va ja m iy a t taraqqiyotini yanada 
o lg ‘a siljitdi.
0 ‘rta O siyoda neolit davri ja m o a s i rivojlanishining 2 xil k o ‘rinishi 
m avjud boMgan: 1. Janubiy-— g ‘arbiy hududlarida, hozirgi T urkm a- 
nistonning Kopetdog* togM oldi daryo xavzvlarida ilk dehqonchilik 
m adaniyati shakllangan. 2. M arkaziy va shim oliy hududlarida esa, 
neolit davri jam oalari 
ovchilik va baliqchilik 
x o ‘jaligi 
bilan 
shug'u llanganlar. 
M intaqalararo 
rivojlanishning o ‘ziga xos jihatlari 
tabiiy—iqlim 
sharoitidan 
kelib chiqqan. Shuningdek, 0 ‘rta O siyoda 
neolit davri yodgorliklarini bir necha yirik te rrito ria l-x o ‘jalik shakllarga 
ajratilgan: masalan. Joytun m adaniyati, K altam inor madaniyati, Hisor 
m adaniyati va S a z a g 'o n madaniyati shular jumlasidandir.