5- mavzu: Turkiygo`y qabilalarning ilk vatani va oriylar muammosi

---

Ma’ruzachi: dots.F.E.Toshboyev 

---

1.Avesto. Aryanam Veychax tur qabilalarining yurti. 
Turon turlar yurti kanligi, Xitoy manbalariga ko`ra, 
turkiygo`y qabilalar dastlab «Xu», «Xu-rung». «Di», 
«Di-rung», «Xunnu», «Turo», «Tukyu» haqidagi xitoy 
yozma 
manba’lari, 
Arxeologik 
va 
antropologik 
manba’lar, ularning tipologik tafsili va taxlili.
2.Bu 
tipdagi 
etnik 
guruhlarning 
O`rta 
Osiyo 
hududlariga birinchi bor kirib kelishi, Andronova 
madaniyati va unga tegishli arxeologik yodgorliklarning 
tarqalgan hududlari.
3.Andronova qabililarining Miloddan avvalgi II ming 
yillik oxirgi choragida Baqtriya o‘lkasiga kirib kelishi, 
Andronova qabililarining Sopolli madaniyati bilan 
qorishib ketishi. 

---

Turkiy qabilalarning ilk Vatani va Oriylar 
muammosi, O‘zbek etnosining 
antropolgik tipi, So‘g‘diyona, Farg’ona va 
Ustrushona, Janubiy Orol bo‘yi va 
Shimoliy Baqtriyaning qadimgi 
aholisining antropolgik tipini o’rganish 

---

Xitoy manbalarida mil.avv. 1764 – yilda tilga olinadi 
deydi. Prof. A.Xo‘jaev Xitoyning 24 jildlik tarixi “Ersi 
shi” da turk atamasi bundan kamida 4- ming yil oldin 
tilga olinadi deydi. A.Xo‘jaev mil.avv. 3- ming 
yillikning oxiridan “Shi” deb atalgan yilnomachilar 
tomonidan Xitoy tarixi yozila boshlagan deydi. Ular 
Xitoyning shimoliy, shimoliy- g‘arbiy va shimoliy-
sharqiy chegaralarida turkiy qabilalar yashaganliklari 
to‘g‘risida ma’lumot berishadi. Er Si Shi ning birinchi 
jildi Sima Syanning “Tarixiy xotiralar” bo‘lsa, oxirgisi 
Ming sulolasi (1368-1644) ya’ni 3,5 mingyillik davr 
tarixini o‘z ichiga oladi 

---

A.Asqarov 
fikricha 
Xitoy 
manbalarida tilga olingan “xu”, 
“di”, “Guyfang”, “Tufang”, “Rung”, 
“Xunn” va boshqa saxroyilar 
qadimgi turkiyda so‘zlashuvchi 
Andronov madaniyati sohiblari 
bo‘lishganlar. 
Bichirun 
Xitoy 
manbalari tarjimasida Anronov 
qabilalari turkiy tilda so‘zlashadi 
degan 
ishoralar 
bor 
edi. 
Respublikamiz 
mustaqilligi 
sharofati 
bilan 
arxeologik, 
antropologik ma’lumotlar Xitoy 
manbalari 
bilan 
solishtirilib 
Urolning etaklari, uning sharqiy 
hududlarida 
bronza 
davridan 
boshlab turkiy etnos bo‘lganligi, 
Janubiy Sibir aholisi qadimgi va 
o‘rta asrlar davrida turkiy tilli 
xalqlar bo‘lganligini dadil aytish 
imkoni bo‘ldi 

A.Xo‘jaevning aytishicha
, “xu” va 
“xulu” turkiycha “xir” atamasining 
xitoycha talaffuzi. “Xur” turkiycha 
ozod, ko‘chmanchi xalq. “Xur”, 
“Avesto”dagi “arya” so‘ziga to‘g‘ri 
keladi. Eronida “arya”, turkiyda 
“xur” bir xil mazmunga ega. 
Axuramazda birinchi bo‘lib keng 
yaylovli, chorvaga qulay Aryanam 
Vaychaxni yaratib unga oriylarni 
joylashtirdi. (oriylar mamlakati). 
A.Asqarov 
fikricha 
Aryanam 
Vaychax – Eron, Qadimgi Baqtriya, 
Qadimgi Xorazm, Xilmend vohasi, 
Eron 
Ozorboyjonidan 
ko‘proq 
Evroosiyo cho‘l, dasht mintaqalariga 
to‘g‘ri keladi 

---

---