Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Ақлий ва жисмоний меҳнат вақтида юрак - томир 
системасининг функциялари 
 
Болалар улғайган сайин жисмоний иш бажарганда пулс сони ортиб бора-
ди. 8-9 яшар болада жисмоний иш вақтида максимал пулс 184, 14-15 ёшда 206 
бўлади. 16-18 яшар ўсмирда жисмоний иш вақтида максимал пулс бир оз 
сийраклашиб 196, қизларда эса 201 бўлади. Жисмоний ишдан сўнг 8 яшар 
болаларда пулс тезроқ ва 16-18 яшар ўсмирларда секинроқ бўлиб, асли ҳолига 
келади. Болалар чарчаганда ўртача пулс сийраклашади. Ўқувчилар ўқув йили 
охирига бориб, чарчаб қолади, шунда юрак қисқариши ортади. Бола жисмоний 
машқ билан мунтазам равишда шуғулланиб турса, юрагининг массаси ва 
систолик ҳамда дақиқалик ҳажми анча ортади. Чанғида юрганда, велосипед 
учганда, футбол ўйнагаида, энгил атлетика ва бошқалар билан шуғулланганда 
болалар юрагининг массаси, систолик ва дақиқалик ҳажми ортади. Юракнинг 
систолик ҳажми мускул иши вақтида 12 яшар болаларда 104 см
3
, 13 ёшда 112 
см
3
, 14 ёшда 116 см
3
бўлади. 
Юрак-томир системасига турли ҳис-ҳаяжон (хурсандчилик, ғам, оғриқ, 
қўрқув ва бошқалар) кучайтирувчи ёки сусайтирувчи таъсир этади. 
Юрак-қон томир системаси гигиенаси 
 
Кун тартиби юрак-томир системасига кучли таъсир этади. Боланинг кун 
тартиби тўғри ташкил этилса, юрак-томир системаси бекаму кўст ишлайди. 
Шунинг учун ҳам улар бажарадиган жисмоний иш ва машқларнинг жадаллиги 
ва оғир-энгиллиги уларнинг ёшига мос бўлиши керак, айниқса салбий ҳис-
ҳаяжон, чекиш, спиртли ичимликлар ичиш, узоқ муддат ҳаракатсизлик юрак-
томир системаси ишини бузади. 
Болаларнинг кийими, поябзали қон айланишни қийинлаштирмайдиган, 
вена томирларда қон димланиб қолишига йўл қўймайдиган бўлиши керак. 
Пойафзал тор бўлса, оёқнинг қон билан таъминланиши қийинлашади. Оёқда 
турли қадоқ, яра пайдо бўлади. Болаларнинг соф ҳавода бўлиши, жисмоний 
машқлар билан шуғулланиши, вақтида овқатланиши юрак-томирларнинг 
нормал ишлашида муҳим аҳамиятга эга. 

---

193