Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Қон айланиши 
 
Қон айланиш жараёнининг доимийлиги организмнинг ҳаётийлигини бел-
гиловчи фактордир. Юракнинг ишлаши, қон деворларининг эластик бўлиши, 
скелет мускулларининг қисқариши, босимнинг фарқ қилиб туриши қоннинг 
ҳаракатга келтирувчи факторларидир. Бир бутун организм ва органлар фалияти 
қон айланиш функцияси билан боғлиқдир. Қон айланиш орқали юрак ва қон 
томирлар фаолияти таъминланиб туради. 
Юракдан қон олиб кетувчи қон томирларини артерия қон томирлари, 
юракка қон олиб келувчи қон томирларини вена қон томирлари дейилади. 
Қон қон томирларда ҳаракатланар экан, мураккаб йўлни катта ва кичик 
қон айланиш доирасини босиб ўтади. 
Юрак мускулларининг қисқариши қон ҳаракатини бошлаб берадиган 
туртки бўлади. Натижада қоннинг томирлардан тўқималарга бориши ва юракка 
қайтиб келиши, артериялардан капилярларга, капилярлардан веналарга, вена-
лардан юрак бўлмаларига ўтишда босимнинг пасайишига боғлиқдир. 
Катта ва кичик қон айланиш доираси
 
Сут эмизувчи ҳайвонлар ва одамда қон айланиши ёпиқ бўлиб, катта ва 
кичик қон айланиш доираларига бўлинади. 
Катта қон айланиш доираси юракнинг чап қоринчасидан чиқувчи энг 
йирик артерия, яъни аортадан бошланиб, бир оз юқорига кўтариладида, ёй 
ҳосил қилади. Аорта йирик, ўрта диаметрли артериал ва капилляр томирларга 
бўлинади. Капилляр, яъни қил томирлар билан организм ҳужайралари орасида 
моддалар алмашинуви содир бўлади. Артерия капиллярларни, вена капил-
лярларини, сўнгра майда веналар, венулалар, кейин йирикроқ вена томир-
ларини ҳосил қилади. Йирик вена томирлари юқориги ва пастки ковак венани 
ҳосил қилиб, юракнинг ўнг бўлмачасига қуйилади. Қон айланишнинг бу дои-
раси катта қон айланиш доираси дейилади. У организмнинг барча ҳужайра-
ларини қон билан таъминлайди. 
Кичик қон айланиш доираси юракнинг ўнг қоринчасидан ўпка артерияси 
билан бошланиб, ўпкага боради ва у ерда артерия, йирик артерия, капилляр-
ларга тармоқланиб, ўпка ҳужайраларида газлар алмашинади, 4 та ўпка венаси 
юракнинг чап бўлмачасига қуйилади. Бу кичик қон айланиш доираси деб 
юритилади. Она қорнидалик даврида ҳомила туғулгунча кичик қон айланиш 
доираси функцияланмайди. Ҳомилада модда алмашинуви йўлдош (плацента)-
даги қон томирлар воситасида содир бўлади. 
Бола туғилиши билан унинг қон айланиш системасида бир қатор чуқур 
ўзгаришлар содир бўлади.