Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Юрак фаолиятининг бошқарилиши 
 
Боланинг ва катта ёшли одамнинг юрагини организмдан ажратиб олиб, 
озиқ моддали ва кислородли эритма билан озиқлантириб турилса, у бир неча 
соат қисқариб туради. Юракнинг бу хусусияти юрак автоматияси дейилади. 
Организмда юрак автоматияси ички муҳит ўзгаришига қараб нерв ва гуморал 
йўл билан бошқарилади. Юракка адашган нервлар орқали узунчоқ миядан 
марказга интилувчи импульслар келади. Орқа миянинг кўкрак сегмептидан 
чиққан симпатик тугунлардан 2 та симпатик нерв адашган нерв билан бирга 
юрак мускулларига тармоқланади. Шундай қилиб, умумий уйқу артериясининг 
ёнидан аралаш нервлар ўтади. Адашган нерв марказлари қўзғалганда юракнинг 
қисқариши ва кучи, қўзғалувчанлиги ҳамда ўтказувчанлиги камаяди. Симпатик 
нерв марказлари қўзғалганда, аксинча, юракнинг қисқариш сони, кучи, 
қўзғалувчанлиги ортади. Катта ёшли одамда адашган нерв юрак автоматизмига 
бир қадар тормозловчи таъсир этади. Бунга адашган нерв тонуси дейилади. 
Симпатик нервнинг юрак фаолиятига таъсири ортиб кеца, юрак мускул-

---

191 
ларида моддалар алмашинуви кучаяди. Адашган нервлар қўзғалганда қонга кўп 
миқдорда ацэтилхолин ажралиб чиқади, бу гормон юрак ишини секинлаш-
тиради. Симпатик нервлар қўзғалганда, қонга норадреналин ва адреналин 
гормонлари қуйилиб, қон орқали юракка симпатик нерв каби таъсир кўрсатади. 
Бундан ташқари, қон таркибидаги кальций, калий ионлари ҳам юрак фаолия-
тига таъсир қилади. Кальций юрак ишини тезлаштиради. 
Бола туғилганда юракни таъминловчи нерв аппарати етарли даражада 
ривожланган бўлади. Юракка симпатик ва парасимпатик нервлар таъсир эта 
бошлайди. Лекин янги туғилган бола юрагига симпатик нерв таъсири кучлироқ, 
яъни симпатик нерв тонуси юқорироқ бўлади. Унинг кўз соққаси бироз 
босилса, юрак қисқариши сийраклашади. 
7-8 яшар болада юрак мускуллари нервлар билан тўла таъминланади. 
Симпатик ва парасимпатик нервлар таъсири анча барқарор бўлиб қолади. 
ўсмирлик даврида юрак функциялари катта одамларникига ўхшаб қолади.