~ 28 ~
4.3. Foyda summasi, rentabelik darajasi va qo`shimcha tarmoqda ularni
oshirish yo`llari
Foyda korxona faoliyatining muhim iqtisodiy ko‘rsatkichi bo‘lsada, uning
samaradorligini to‘la tavsiflab bermaydi. Korxona
faoliyati samaradorligini
aniqlash uchun natijalarni (foydani) xarajatlar yoki bu natijalarga erishish uchun
sarflangan resurslar bilan solishtirish lozim Korxonada
foyda turli xil faoliyat
natijasida olinishi mumkin. Barcha foydalar yig‘indisi korxonaning yalpi foydasini
tashkil qiladi. YAlpi foydaning tarkibiy elementlari quyidagilardan iborat:
bajarilgan ish, ko‘rsatilgan xizmat va mahsulot sotishdan olingan foyda;
asosiy fondlar, shuningdek, korxonaning boshqa mulki sotishdan olingan
foyda;
korxonaning moliyaviy faoliyati orqali olinuvchi foyda.
Foydani
taqsimlash tamoyillari quyidagilardan iborat bo‘ladi:
korxonaning ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyat natijasida oladigan
foydasi davlat va korxona o‘rtasida xo‘jalik sub’ekti sifatida
taqsimlanadi;
foydaning davlatga to‘lanuvchi bir qismi soliq va yig‘imlar ko‘rinishida
byudjetga kelib tushadi. Soliqlar tarkibi va foizi,
ularni hisoblash tartibi va
byudjetga to‘lanuvchi boshqa to‘lovlar qonunchilik tomonidan belgilanadi;
soliqlar to‘langandan so‘ng korxona tasarrufida qoluvchi foyda miqdori,
uning ishlab chiqarish hajmini oshirish hamda ishlab
chiqarish va moliyaviy
faoliyat natijalarini yaxshilashdan manfaatdorligini kamaytirmasligi lozim.
Korxonada foydani oshirishning asosiy yo‘llari. Har bir korxonada foydani
oshirish bo‘yicha rejali chora-tadbirlar ko‘zda tutilishi kerak. Umuman olganda,
bunday choratadbirlar quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin:
* ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdorini oshirish;
* ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini oshirish;
* ortiqcha asbob-uskunalar yoki boshqa mulkni sotib yuborish yoki ijaraga
berish; * moddiy resurslar, ishlab chiqarish quvvatlari va maydonlari, ishchi kuchi
va ish vaqtidan unumliroq foydalanish hisobiga mahsulot tannarxini pasaytirish;
* ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish;
* mahsulot bozorini kengaytirish va hokazolar. Rentabellik ko‘rsatkichlari
korxona faoliyati qanchalik foyda keltirishini ko‘rsatadi.
Quyida korxona faoliyatining samaradorligini tavsiflovchi
rentabellikning
asosiy ko‘rsatkichlari keltirilgan. Korxona faoliyatining samaradorligini
tavsiflovchi rentabellikning asosiy ko‘rsatkichlari quyidagicha:
~ 29 ~
1.
Aktivlar rentabelligi. (Ra): u erda:
Do'stlaringiz bilan baham: