Samarqand veterinariya meditsina instituti



Download 1,1 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/18
Sana01.06.2022
Hajmi1,1 Mb.
#624139
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   18
Bog'liq
2 5276290636494932049

 
 


~ 22 ~ 
3.3 Ko`p tarmoqli fermer xo`jaligining asosiy tarmog`ida mahsulotlar 
tannarxi sotish bahosi daromad foyda summasi rentabelik darajasi va 
ularni yaxshilash imkoniyatlari 
Tannarx korxonada mahsulot ishlab chiqarish va sotish uchun sarflangan 
joriy, ya’ni yillik pulda ifodalangan xarajatlarning jam i yig'indisidir. Qishloq 
xo'jaligida m ahsulot ishlab chiqarish xarajatiari tarkibi quyidagilardan iborat. D 
ehqonchilikda: to ‘g‘ri m ehnat haqi ajratm alari bilan; o ‘g‘it va ko‘chatlar; am 
ortizatsiya; urug'lik; ishlar va xizmatlar; yoqilg'i moylash materiailari; sug'urta 
to'lovlari; um um ishlab chiqarish; boshqa xarajatlar. C horvachilikda: — to ‘g‘ri 
m ehnat haqi ajratm alari bilan; — yem-xashak; — am ortizatsiya; — ishlar va 
xizmatlar; — yoqilgl moylash materiailari; — sug'urta tolovlari; — um um ishiab 
chiqarish xarajatiari; — boshqa xarajatlar. K orxonaning m ahsulot olish uchun 
sarflangan ham m a ishlab chiqarish xarajatiari yig‘indisi yalpi m ahsulot 
tannarxini ifodalaydi va quyidagicha hisoblanadi: 
YM T = X
i.ch 
Asosiy va qo'shimcha mahsulot birligining tannarxi jam i ishlab chiqarish 
xarajatlarining yalpi m ahsulot miqdoriga nisbati bilan topiladi
 
X
i.ch
KMQ= 
YM 
Mahsulot birligi tannarxidan tashqari ayrim ishlar (traktor, avtotransport, 
ishchi hayvon va boshqalar)ning, shuningdek, qishloq xo‘jaligiga yaroqli bo'lgan 
yerga ishlov berish, bir bosh hayvondan m ahsulot olish xarajatlari ham 
aniqlanadi. Xarajatlarning shakllanish bosqichlariga qarab, tannarxning quyidagi 
turlari mavjud bo`ladi:
1. Texnologik;
2. Ishlab chiqarish;
3. Tijorat yoki t o i a tannarx.
1. Texnologik tannarxga, m ahsulotni ishlab chiqarish texnologiyasi bilan 
bog'liq bo‘lgan, shuningdek, bo'lim lard a brigada, ferma va sexlarda ishlab 
chiqarishni boshqarish va tashkil qilish bilan bog'liq xarajatlar kiradi.
2. Ishlab chiqarish tannarxi texnologik tannarxlarning yig‘indisini, korxonani 
va ishlab chiqarishni butunlay boshqarish bilan bog`liq xarajatlarning (umum 
xo‘jalik xarajatlari) yig‘indisini ifodalaydi.
3. Tijorat yoki to‘la tannarx ishlab chiqarish xarajatlarining jamisi va 
mahsulotni sotish bilan bog‘liq bo‘lgan, muomala xarajatlarining yig‘indisini 
ifodalaydi. U faqat tovar m ahsulot uchun hisoblanadi. B undan tashqari, hisoblash 
xarakteriga qarab quyidagicha tannarx turlari aniqlanadi:


~ 23 ~ 
1. Reja tannarxi;
2. Dastlabki, vaqtinchalik va taxm iniy tannarx;
3. Haqiqiy tannarx.
1. Reja tannarxi, bu korxona rejalashtirayotgan davrdagi m ahsulot birligiga 
sarflanishi lozim b o ‘lgan xarajatlar yig'indisini ifodalaydi.
2. Vaqtinchalik yoki taxminiy tannarx esa, masalan, 9 oylik haqiqiy 
xarajatlarni va 4 -kvartaldagi reja xarajatlarini o ‘z ichiga oladi. 
3. Haqiqiy tannarx esa yil oxirida korxona xo‘ja!ik faoliyatini yakun qilishda 
yillik hisobotlar asosida hisoblanadi. U olingan yalpi m ahsulotuchun sarflangan 
haqiqiy xarajatlar asosida topiladi. M ahsulot tannarxi shakllanish joyiga qarab, 
individual (konkret korxonada, uyushm a va boshqa), zona (m a’lum bir zonaning 
o'rtachasi) va tarm oq tannarxlariga bo‘linadi (m am lakat b o ‘yicha o ‘rtacha).
Mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan va kiritilmaydigan 
xarajatlar bo`ladi:
I.
Mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan xarajatlar:
a) bevosita va bilvosita m oddiy xarajatlar; 
b) bevosita va bilvosita m ehnat xarajatiari;
d) boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar, shu jum ladan, ishlab 
chiqarish xususiyatiga ega bo‘lgan ustam a xarajatlar.
II.
Ishlab chiqarish tannarxiga kiritilmaydigan, biroq asosiy faoliyatdan 
olingan foyda hisobga olinadigan ham da davr xarajatlariga kiritiladigan 
xarajatlar:
a) sotish xarajatiari;
b) boshqarish xarajatiari (ma’muriy sarf-xarajatlar);
d) boshqa operatsion xarajatlar va zararlar.
III.
Xo'jalik yurituvchi subyektning um um xo'jalik faoliyatidan olingan 
foyda yoki zararlarni hisob-kitob qilishda hisobga olinadigan xo'jalik 
yurituvchi subyektning moliyaviy faoliyati bo‘yicha xarajatiari:
a) foizlar bo‘yicha xarajatlar; 
b) xorijiy valuta bilan operatsiya bo‘yicha salbiy kurs tafovutlari;
d) qimmatli qog‘oziarga qo‘yilgan mablag‘larni qayta baholash 
e) moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar.
IV.
Favqulodda zararlar, u darom ad(foyda)dan olinadigan soliq tolangunga 
qadar foyda yoki zararlarni hisoblab chiqishda hisobga olinadi. 
Yuqorida sanab o'tilgan xarajatlarni turlarga b olinishini kengroq ko'rib 
chiqish maqsadga muvofiq, ular:
1. Ishlab chiqarish bilan bog‘liq moddiy xarajatlar;
2. Ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo'lgan mehnatga haq to'lash 
xarajatiari;
3. Ishlab chiqarishga tegishli b o ig an ijtimoiy sug'urtaga ajratmalar.
4. Asosiy vositalar va ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo`lgan nom 
oddiy aktivlar amortizatsiyasi;


~ 24 ~ 
5. Ishlab chiqarish tusidagi boshqa xarajatlar. 
Xarajatlar konsepsiyasining samaradorligini umumlashtiruvchi ko'rsatkichi 
— rentabellik hisoblanadi va u iste’mol qilingan resurslarning qaytimini 
ifodalaydi. Rentabellik nisbiy ko'rsatkich bo'lib, ishlab chiqarishning daromadlilik 
darajasini bildiradi. Bu ko'rsatkichni korxona faoliyatini baholash va 
investitsiyaviy siyosatni yuritish ham da baho belgilashda asosiy m ezon sifatida 
ishlatishadi. Xo'jalikning rentabelligini aniqlash yalpi mahsulot, yalpi va sof 
daromad kabi omillar bilan bog'liq.
Yalpi mahsulot — bu xo'jalikda yetishtirilgan barcha m ahsulotning 
yig'indisidir.
Yalpi daromad — yalpi m ahsulot qiym atidan sarflangan ishlab chiqarish m 
ablag'lari (m aterial — pul xarajatiari) chiqarib tashlansa hosil bo'ladi.
Yalpi daromad, o ‘z navbatida, sof daromad va mehnat haqiga ho'iinadi.
Sof daromad — yalpi darom adning m ehnat haqi fondi chiqarilib 
yuborilgandan keyin qolgan qismi hisoblanadi. Sof daromad mahsulotni 
realizatsiya qilishdan kelgan sum m adan uni yetishtirishga sarflangan xarajatlar 
chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismiga tengdir. Xo'jali nin g rentabelligi
dastavval, mahsulotni realizatsiya qilishdan olingan sof darom ad (foyda) bilan 
xarakterlanadi. Qishloq xo'jalik m ahsulctlarining bahosi barqaror darajada bo'lsa, 
tannarx kamayadi, m ahsulot yetishtirish va realizatsiya qilish hajm i ko'payadi, 
uning sifati yaxshilanadi. Bularning hammasi rentabellikni oshirishga imkon 
beradi. 
Rentabellikda mutloq ко‘rsatkich — bu foydadir. Foyda ~ bu realizatsiya 
qilish natijasida olingan sof daromadning qismi bo'lib, и mahsulot sotishdan 
keladigan mablag‘dan — sotilgan mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflangan 
xarajatlarni yoki to'la tannarx qiymatining chiqarib tashlangan qismiga teng 
bo'ladi:

Download 1,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish