Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

Taqqoslash operatsiyasi ikki xil yo’l bilan amalga oshishi mumkin: 
amaliy
- konkret narsalarni bevosita solishtirish; 
nazariy
- tasavvur qilinayotgan obrazlarni va 
narsalarni ongda fikran taqqoslash. 

---

263 
mohiyatiga diqqat-e’tibor qaratish shart. Kishilar uchun taqqoslash printsipi 
tushunarli va aniq bo’lsa, mavjud qiyinchiliklarni bartaraf qilish imkoniyati tug’iladi. 
Inson oldiga aniq maqsad qo’yilsa, yoki o’rganilayotgan obyekt mohiyatiga kirib 
borish uchun ustanovka berilsa, fikran taqqoslashda xatolar miqdori keskin 
kamayadi. 
Inson shaxsiy faoliyatida, ta’lim jarayonida taqqoslash ustida qanchalik ko’p 
mashq qilsa, taqqoslash ko’nikmasi paydo bo’lsa, unda fikr yuritish shunchalik 
samarali bo’ladi. 
Umumlashtirish
- umumiy va muhim sifatlariga ko’ra predmetlarni 
guruhlashtirish, 
umumiylashtirish kabilar 
kiradi. 
U
mumlashtirish deganda 
psixologiyada narsa va hodisalardagi xossa, belgi, xususiyat, alomatlarni topish va 
shu umumiylik asosida ularni birlashtirish tushuniladi. Masalan, insonning yosh 
davrlari xususiyatidagi umumiy belgilar hisobga olinib, «o’smir», «o’spirin», «yetuk 
kishi», «keksa» singari terminlar ishlatiladi. 
124-rasm 
Umumlashtirish asosida 
abstraktsiyalash
jarayoni yotadi. 
Umumlashtirish jarayoni abstraktsiyasiz mavjud bo’lishi 
mumkin, lekin abstraktsiyasiz umumlashtirishning yuzaga 
kelishi mumkin emas. Narsa va hodisalarning, qonun va 
qonuniyatlarning ayrim belgisi, sifati, alomati yoki 
xususiyatlarini fikran ulardan ayirib olib, mustaqil fikr 
obyektiga aylantirishdan iborat fikr yuritish operatsiyasi -
abstraktsiyalashdir. 
Agar abstraktsiyalash faoliyatida narsa va xodisalarning o’xshash hamda 
muhim belgilari tasodif belgilaridan fikran ajratib olinsa, umumlashtirishda esa 
ajratib olingan o’xshash, umumiy va muhim belgilarga suyangan holda narsa va 
hodisalar birlashtiriladi. 
Psixologiya fani paydo bo‘lgandan buyon soha doirasida ko‘plab tadqiqotlar 
o‘tkazilgan bo‘lsa-da tafakkur muammosi eng kam o‘rganilgan kategoriya sanaladi. 
Mavzuni o‘qib o‘zlashtirish jarayonida bu muammoning mohiyatini tutunish juda 
ham murakkabligini tushunasiz. Biz tafakkurning ba’zi aspektlarini va qismlarini 
tadqiq qila olamiz va hamma savollarga javob bera olmasak ham ularni 
aniqlashtirishga harakat qilamiz.
169