Oliy va o‘rta maxsus taʹlim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

UMUMTA’LIM MAKTABLARIDA TEXNOLOGIYA FANINI 
O‘QITISHNING DOLZARB MASALALARI 
 
Ibraymova Saxıynat Bisenbaevna* - 
Nukus DPI
 
Bugingi kunda yosh avlodni tarbiyalashda aqlan va jismonan yetuklikka 
erishishda mehnat qiliishning o‘rni beqiyosdir. Yosh avlodni yoshligidan 
mehnatga o‘rgatish kelajakga umid bilan boqishga asos bo‘ladi. Umumta’lim 
maktablarida o‘qitiladigan texnologiya fani zamon talabiga mos ravishda ilmiy-
nazariy bilimlar bilan birga pedagogik texnologiyalar, kompyuter dasturlari 
yordamida yaratilayotgan har xil usullar bilan boyitilmoqda.
Umumta’lim maktablarida texnologiya fani o‘qituvchilari bo‘lib ish 
yuritayotgan mutaxassislar bu fanning yaratilish tarixi va rivojlanish bosqochlarini 
bilishlari shart deb hisoblayman. Dars o‘tish jarayonida bu fanning jamiyatdagi 
o‘rni va mazmun-mohiyati, fanning o‘qitilishdagi maqsadlarni o‘zlarida terang his 
etishlari va shu bilan birga o‘quvchilarga bu fan orqali mehnatsevarlikni 
o‘rgatishlari kerak. 
Bu fanning yaratilish tarixiga nazar tashlaydigan bo‘lsak 1932-yili 25-
avgustdagi "Boshlang‘ich va o‘rta ta’lim maktablarining o‘quv dasturlari, rejalari 
haqida"gi nizomiga binoan Mehnat talimi statusi bilan mustaqil fan bo‘lib o‘quv 
rejasiga kiritildi. Afsuski bu yo‘nalish bo‘yicha mutaxassislarning bo‘lmaganligi 
va iqtisodiy jihatdan qo‘llab-quvvatlanmaganligi va tegishli mablag‘lar 
ajiratilmaganligi sababli 1937-yili maktablarda mustaqil fan sifaatida ish 
faoliyatini tugatgan.
Natijada maktab bitiruvchilarining barchasi oliy ta’lim muassasalariga tusha 
olmaganlari bekorchi bo‘lib qolgan. Buning sababi umumta’lim maktablarida 
texnologiya ta’limi fanining darsliklar qatorida yo‘qligidandir. Balog‘at yoshiga 
yetgan yoshlar ishlashga, mehnat qilishga layoqati yo‘qligi, mehnatsevarlikka 
o‘rgatilmaganligi sababli ishsizlar soni ham ko‘payib ketgan.
Shu sababdan 1954-yili texnologiya ta’limi yo‘nailishining o‘quv rejasiga 
mehnatga o‘rgatish fani yoshlarni mehnatga o‘rgatishda psixologik va tarbiyaviy 
masalalar bilan bir qatorda yuqori sinf o‘quvchilarini kasbga yo‘naltirish 

---

236 
maqsadida yana mustaqil fan sifatida umumta’lim maktablarida o‘qitiladigan 
fanlar qatoriga kiritilgan.
Uzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-aprel 187-sonli 
qarorida “Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim 
standartlarini tasdiqlash” haqqidagi qarorida umumiy o‘rta bilim berishning 
tayanch o‘quv rejasida “Mehnat ta’limi” fanining o‘rniga “Texnologiya” fani deb 
kiritildi. Hozirgi kunga kelib "Mehnat talimi" fanining nomi "Texnologiya" fani 
bo‘lib o‘zgartirildi. 
1959-yildan boshlab texnologiya fani darslarini o‘qituvchilar o‘quvchilarga 
yog‘oshga, metalga, gazlamaga ishlov berish texnalogiyasi va oshpazlik, qishloq-
xo‘jaligi asoslaridan o‘qitib kelmoqdalar. Texnologiya fani o‘qituvchisi 
birinchidan mohir pedagog, ikkinchdan nozik psixolog bo‘lishlari lozim. Ular 
turmushning har xil saholari va kasb-hunarlari bo‘yicha to‘garaklar yarata bilishi 
uchun albatta texnologiya fani o‘qituvchisidan juda terang bilimni, topqirlik va 
chaqqonlikni, zukkolikni shuning bilan birga katta javobgarlikni talab etadi. Har 
bir o‘qituvchi qanday fanni o‘qitishidan qa’tiy nazar tarbiyachi bo‘lib hisoblanadi. 
Asosan texnologiya fani yo‘nalishi o‘qituvchisi boshqa fanlar o‘qituvchilaridan 
o‘zlarining mutaxassisliklari bilan ajiralib turadi. Sababi texnalogiya fani 
o‘qituvchisi o‘quvchilarga dars o‘tish jarayonida ularni mehnatsevarlikka, 
chidamlikka, hisob-kitobga, o‘zlaridagi yashirin iqtidorlarini yuzaga chiqarishga 
yo‘naltira oladilar va terang bilim berish bilan birga o‘quvchilarning ijodkorlik 
qobiliyatini rivojlantirib boradi. Dars jarayonıda o‘quvchilarni kuzatish orqali 
nazariy 
va 
amaliy 
mashg‘ulotlarni 
birgalikda 
va 
mustaqil 
ravishda 
bajarganliklariga qarab, o‘quvchida qanday qobiliyat borligini aniqlay oladi. 
Har bir talim muassasalarida texnalogiya fanini o‘qitish uchun dars xonalari, 
ustaxonalar bo‘lishi shart. Umumtalim maktablaridagi o‘qitiladigan fanlarning 
ichida eng ko‘p diapozonli fan bu texnologiya fani hisoblanadi. Texnologiya fani 
boshqa fanlardan farqli ularoq o‘quvchi yoshlarni katta hayotga o‘z 
imkoniyatlaridan kelip chiqqan holda mustaqil ravishda kasb tanlashga, atrof- 
muhit bilan yaxshi munosabatda bo‘lishga tayyorlaydi. Insonlarga tabiatni, 
go‘zallikni sevishga va yaratuvchilik qobiliyatini rivojlantirishga o‘z qo‘l 
mehnatidan zavqlanishga va o‘zi mustaqil ravishda buyum yarata olishga, o‘z 
mehnati bilan boshqalarga ham yordam bera olish tuyg‘usini tuyishga asos bo‘ladi 
deb aytsak bo‘ladi. Shu sababli boshqa fanlardan ajiralib turadi. 
Bugungi kunga kelib tan olib aytishimiz kerakki bu fanning yuqorida aytilgan 
natijalari ko‘zga unchalik tashlanmay qolganligi sababli bugungi kungacha past 
nazar bilan qarash saqlanib qolgan. Buning asl sabablari umumta’lim 
maktablaridagi yaratilmagan sharoitlar va shu fanning asl mutaxassislari 
o‘qitmaganligidandir. Ayrim o‘qituvchilar bu fanning mazmun-mohiyatini va 
javobgarligini tushinmaganliklaridan deb bilaman. Hozirgi kunda fan-texnikaning 
rivojlanganligi uchun inson qo‘l mehnati bilan tayyor bo‘ladigan mahsulotlar 
avtomat va robotlar yordami bilan boshqariladigan stanoklar va asbob uskunalar 
yordamida tayyorlanib kelinmoqda. O‘quvchilar tayyor mahsulotlarning qanday 

---

237 
qilib tayyorlanishi haqida qiziqarli ma’lumotlarni texnologiya fani nazariy va 
amaliy dars mashg‘ulotlari orqali egallaydilar.