233
UMUMTA’LIM MAKTABLARI “TEXNOLOGIYA” DARSLARIDA
IQTISODIY BILIM VA KO‘NIKMALARNI SHAKLLANTIRISH
D.Maxkamova –
Qo‘qon DPI
Iqtisodiy
jihatdan
mamlakatda
amalga
oshirilayotgan
o‘zgarishlar
jamiyatimizning ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarini tubdan o‘zgartirib,
yoshlarni
bozorda mustaqil hayotga tayyorlash borasida ta'lim muassasalari oldiga yangi
talablarni qo‘ymoqda.
Zamonaviy ta'lim birinchi navbatda o‘quvchi shaxsining ehtiyojlariga, uning
erkin rivojlanishi va o‘zini-o‘zi belgilashga qaratilgan. Zamonaviy sharoitda
yondashuv ustun bo‘lishi kerak, bunda jamiyat yoki ishlab chiqarish professional
ravishda harakatchan ishchi olishiga emas, balki inson o‘zini texnik jihatdan yuqori
darajada rivojlangan jamiyatda o‘zini erkin, qulay his qilishiga e'tibor qaratish
kerak.
Hozirgi vaqtda ishlab chiqarish yangi texnologik bosqichga o‘tdi, bu erda
uning ijtimoiy, ekologik,
psixologik, estetik va boshqa omillari oqibatlarini
hisobga olgan holda faoliyatning natijasi bo‘yicha usulning ustuvorligi ustunlik
qiladi. Shuning uchun har bir inson o‘z faoliyati natijalarini baholash uchun
ko‘plab muqobil variantlardan (shu jumladan moddiy va intellektual vositalarni)
tanlash usullariga har tomonlama yondashishi kerak. Texnologiya ilmiy bilimlarni
amalda qo‘llash orqali maqsadlarga erishishning oqilona usuli sifatida ilmiy va
moliyaviy faoliyatning turli sohalarining majburiy atributiga aylanmoqda.
Shu munosabat bilan "Texnologiya" ta'lim yo‘nalishi O‘zbekiston
Respublikasi umumiy o‘rta ta'lim muassasalarining asosiy o‘quv dasturiga
kiritilgan bo‘lib, uning asosiy maqsadi yosh o‘quvchilarni yangi iqtisodiy
sharoitlarda ishlashga tayyorlash
uchun asoslar yaratish, tashabbuskor, ijodiy,
tadbirkor shaxsni tarbiyalash va rivojlantirishga ko‘maklashishdir. Kelajakdagi
professional karerada ongli ravishda o‘zini-o‘zi belgilash uchun asos yaratish
hisoblanadi.
"Texnologiya" ta'lim yo‘nalishining asosini mehnat va kasbiy tayyorgarlik
tashkil etadi. "Texnologiya" fani bo‘yicha eksperimental dasturlarning variantlari
tayyorlanmoqda, o‘quv qo‘llanmalari ishlab chiqilmoqda.
Talabalarni texnologik tayyorlash tizimidagi politexnika ta'limi mazmunini
zamonaviy anglash uning talaba shaxsini rivojlantirish imkoniyatlarini oshiradi.
Politexnika ta'limi transformatsion (texnologik) faoliyatni ta'minlashni ta'minlaydi,
inson uchun uning "men" ini, uning mohiyatini aniqlash uchun asosni kengaytiradi.
Hozirgi kunda maktablar foydalanadigan texnologik ta'lim dasturlarida ish
joyini
oqilona tashkil etish, ishni rejalashtirish, zamonaviy ishlab chiqarish va
iqtisodiyotni tashkil etish bo‘yicha muhim materiallar mavjud.
Dasturlar maktab o‘quvchilarining
ishlab chiqarish, texnologik va iqtisodiy
bilimlarini o‘zaro bog‘liqligini ta'minlaydi. Mamlakatda amalga oshirilayotgan
iqtisodiy islohotlar nuqtai nazaridan texnologik tayyorgarlikda alohida o‘rinni
ijtimoiy-iqtisodiy mashg‘ulotlar egallaydi.
234
Ijtimoiy-iqtisodiy mashg‘ulotlar deganda talabalar tomonidan boshlang‘ich
iqtisodiy, ijtimoiy, huquqiy va axloqiy toifalarni o‘zlashtirish jarayoni va natijasi
tushuniladi; moddiy va ma'naviy ne'matlarni ishlab chiqarish, taqsimlash,
ayirboshlash va iste'mol qilish mohiyati to‘g‘risida yaxlit g‘oya; iqtisodiy fikrlash
va axloqiy xulq-atvor tajribasini shakllantirish; shaxs va jamiyat ehtiyojlarini
qondirishga qaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarga va amaliy faoliyatga
qo‘shilish kabilar tushuniladi.
Maktab o‘quvchilarini iqtisodiy o‘qitish masalalari sifatida, hozirgi paytda
pedagogika faniga alohida e’tibor berilmoqda, bunda iqtisodiy o‘qitishning nazariy
asoslari, bosqichlari, usullari, shakllari va vositalari ishlab chiqilmoqda.
Shu bilan birga, shuni ta'kidlash kerakki, "Texnologiya" ta'lim sohasi sifatida
umumta'lim maktabining o‘quv dasturiga kiritilmoqda.
Shuning uchun uning
ko‘plab muammolari ilmiy asoslashni talab qiladi.
Avvalo, talabalarning yangi sharoitlarda ishlashga kirishini ta'minlaydigan
umumlashtirilgan ish qobiliyatlari va ularga mos keladigan bilimlarning minimal
ro‘yxati aniqlanishi kerak. Ular orasida iqtisodiy masalalarga katta e'tibor berilishi
kerak.
Turli xil tarkibiy qismlarning: muhandislik, texnologiya, iqtisodiyot,
ekologiya, ishlab chiqarishdagi insonning tashkiliy faoliyati o‘zaro bog‘liqligini
ta'minlaydigan texnologik tayyorgarlik muammosining murakkabligini hisobga
olib, iqtisodiy masalalarni mahsulot ishlab chiqarishning texnologik jarayonlari
bilan chambarchas bog‘liq holda ko‘rib chiqish kerak.
Amaliy ishlar tizimini amalga oshirishning pedagogik shartlari aniqlandi:
ta'limning politexnik, rivojlantiruvchi va tarbiyaviy yo‘nalishini
amalga oshirish;
vazifalarning tobora murakkablashishi va ularning talabalar uchun qulayligini
ta'minlash; maktab o‘quvchilarining iqtisodiy bilimlari va ko‘nikmalarini, ularning
iqtisodiy tafakkuri va mehnat madaniyatini bosqichma-bosqich shakllantirish,
mustahkamlash va rivojlantirishni amalga oshirish; o‘rganilayotgan materialning
mavzusi yoki bo‘limi bo‘yicha amaliy ishlar tizimi ishlab chiqilishi, o‘quvchilarga
motivatsion ta'sir elementlarini o‘z ichiga olishi kerak.
Maktab o‘quvchilarida iqtisodiy bilim va ko‘nikmalarni shakllantirish
samaradorligi ko‘p jihatdan mehnat ob'ekti turiga, uni ishlab chiqarish ketma-
ketligiga bog‘liq. Shuning uchun mehnat predmetini tanlash uchun ularning asosiy
qismlarining konstruktiv xususiyatlariga va ularning bir-biriga bog‘lanishiga
asoslangan mahsulotlar tizimidan foydalanish,
shuningdek, mahsulot ishlab
chiqarish uchun texnologik jarayonlarning umumlashtirilgan tuzilishini qo‘llash
kerak, bu esa cheklangan turdagi mahsulotlar bo‘yicha o‘qitish imkonini beradi.
Iqtisodiy ta'lim mazmunining asosini o‘quvchilar bilimlari majmuasi sifatida
aniqlab: ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash, muomala, iste'mol va
jamg‘arishning iqtisodiy jarayonlarining mohiyati; ushbu jarayonlar natijasida
yuzaga keladigan aloqalar, o‘zaro ta'sirlar
va munosabatlar turlari; iqtisodiy
ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi munosabatlarni ifodalovchi asosiy iqtisodiy bog‘liqliklar
va formulalar: daromad, xarajatlar, narx, foyda, rentabellik, ish haqi, amortizatsiya;
korxona tuzilishi va tashkil etilishi, korxonaning ishlab chiqarish faoliyatining
235
mohiyati va mazmuni (masalan, maktab ustaxonasi), uning iqtisodiy va moliyaviy
aloqalari, pul daromadlarini shakllantirish va taqsimlash, mahsulot ishlab chiqarish
texnologiyasini bilish kabilar bir-biri bilan uzviy bog‘liqligini ko‘rsatadi
Qobiliyatlar: asosiy toifalarni, tushunchalarni, formulalarni amalda aniq
iqtisodiy vaziyatni tahlil qilishda qo‘llash; mavjud bo‘lgan ma'lumotlarga
asoslangan holda asosiy iqtisodiy ko‘rsatkichlarni
hisoblash; ommaviy iqtisodiy
adabiyotlarda taqdim etilgan, statistik hisobotlarda va ommaviy axborot
vositalarida qo‘llanilgan ma'lumotnomalarda keltirilgan iqtisodiy ma'lumotlarning
mazmunini anglash; davlat tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy siyosatga
nisbatan o‘z karashlarini shakllantirish, iqtisodiy hodisalar va jarayonlarga o‘z
nuqtai nazarini rivojlantirish bilan ifodalanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
