11 маъруза очиқ кон ишларида тоғ жинслари массивининг

Карьер бортлари ва поғоналарда сурилиш деформациялари
– 
карьерларда тоғ жинслари массиви қияликлари (баъзан унинг асоси) да ётган 
тоғ жинсларининг секин силжишини ифодалайдиган мураккаб кўринишдаги 
ва жуда кенг тарқалган деформация тури ҳисобланади. Ҳар қандай 
сурилмалар доимо ташкил топиш элементи ва битта ёки бир нечта мажбурий 
силжиш юзаларида тоғ жинслари массасининг силжиши туфайли юзага 
келади. Сурилмалар қияликни емиради, кўринишини ўзгартиради ва 
қандайдир омиллар таъсири остида тоғ жинси массиви турғунлигининг 
йўқолганлигидан дарак беради.
Сурилмалар доимо ўзининг ўлчамлари, тоғ жинслари массасининг 
силжиш шакли, сурилишнинг шаклланиш суръати, уларнинг шаклланиш 
сабаблари ва бошқа сабабларга кўра турли хил бўлади. 
Сурилмалар 
ҳажми 
бўйича 
қуйидагиларга 
бўлинади: 
кичик 
(суриладиган тоғ жинси ҳажми 100 ва 1000 м
3
); ўртача (суриладиган тоғ 

---

Очиқ кон ишларида тоғ жинслари массивининг 
деформациялари. Деформацияларнинг таснифланиши 
Навоий давлат кончилик 
институти 
Jiyanov Abdunor Bobokulovich
|
Геомеханика
5 
жинси ҳажми 10 минг ва 100 минг м
3
) ва катта (суриладиган тоғ жинси ҳажми 
миллион м
3
). 
Ҳар қандай суръатда содир бўладиган барча сурилмаларнинг 
шаклланиш жараёнида турли хил давр ва босқичлар кузатилади. Ҳар бир 
сурилманинг ривожланиш суръати 3 та босқичга бўлинади: 
а) 
тайёрланиш босқичи 
– сурилиш бир неча ой ёки йил давом этиши 
мумкин. Тоғ жинслари массивига доимий (карьер бортлари ва поғоналарга 
қўшимча юкламалар берилганда, портлатишнинг сейсмик таъсирида) таъсир 
кўрсатганда эса энг кичик даражагача қисқариши мумкин. Бу босқич 
жараёнида табиий ва сунъий (техноген) омиллар таъсири остида массивнинг 
турғунлиги аста-секин камайиб боради. Турғунликнинг заҳира коэффициенти 
аста-секин ёки сакрашсимон тарзда камайиб боради ва массив чегаравий 
мувозанат ҳолатига ўтади. Тайёрланиш босқичида микросилжиш ва 
дарзликларнинг пайдо бўлиши кузатилади. Юмшоқ боғланган тоғ 
жинсларида 
чўзилувчанлик 
деформациялари 
таснифланади. 
Бу 
деформациялар кўзга кўринмас бўлади ва уларни махсус асбоб-анжомлар 
ёрдамида аниқлаш мумкин. 
б)