11 маъруза очиқ кон ишларида тоғ жинслари массивининг

Очиқ кон ишларида тоғ жинслари массивининг 
деформациялари. Деформацияларнинг таснифланиши 
Навоий давлат кончилик 
институти 
Jiyanov Abdunor Bobokulovich
|
Геомеханика
4 
Иккита тизимдаги дарзлик ёки сланецсимонлик ва ёриқликлар мавжуд 
бўлганда силжиш икки ва ундан кўп бўлган текисликларда содир бўлади (11.2 
б,г
- расм). Агар сланецсимонлик ёки ёриқликлар қияликга параллел бўлса, у 
ҳолда тоғ жинсларининг ўпирилиши таянч призманинг қуйи қисмида синиши 
орқали силжиши кўрнишида юз беради (11.2 
в
- расм). Бу ҳолатда 
поғоналарнинг катта баландлиги ва қияликларнинг заифлашган зонасидаги 
узилишлар ўпирилишнинг асосий сабаблари ҳисобланади. 
Агар поғона бир қанча тектоник бузилишлар ёки катта-катта 
дарзликлар билан кесишган бўлса, у ҳолда тоғ жинслари блокларида 
мураккаб силжиш юзалари бўйлаб ўпирилиш тизимлари кузатилиши мумкин 
(11.2 
д,е
- расм). Бунда силжиш юзаси бир нишабли ёки икки нишабли тарнов 
кўринишида бўлиши мумкин. Бундай ўпирилишларни тоғ жинсларида 
муҳандис-геологик 
изланишлар 
вақтида 
заифлашиш 
юзаларининг 
мавжудлиги аниқланмаганлиги ва уларни кон лаҳимлари билан кесишда 
юзага келадиган тектоник бузилишлар билан изоҳлаш мумкин. 
Вертикал ҳолатга яқин (қиялик бурчаги 80
0
дан юқори) бўлган 
қияликларда вертикал юзалар бўйлаб узилиш туфайли блокларнинг қулаши 
кўринишидаги ўпирилиш таснифланади (11.2 
ж
- расм). Бундай кўринишдаги 
деформациялар бир жинсли қояли ва юмшоқ тоғ жинсларида, шунингдек 
вертикал дарзланган ҳамда қатламланган тоғ жинсларида ҳам кузатилади. 
Уларнинг содир бўлиш сабаблари вертикал қияликларнинг баландликлари 
жуда катта бўлишидадир. 
Бир жинсли бўш (ярим қояли, юмшоқ боғланган) тоғ жинсларида 
қияликнинг юқори қисмидан вертикал ёриқликли узилиш билан эгри чизиқли 
(айлана цилиндрик) шаклдаги ўпирилиш юзалари кузатилиши мумкин (11.2 
з
- расм). Таҳлилий шароитларга кўра бу ўпирилишлар горизонтал ва нишаб 
қатламли тоғ жинсларида, шунингдек массив томонга тик жойлашган 
қатламларда 
кузатилиши 
мумкин. 
Бир 
жинсли 
тоғ 
жинсларида 
ўпирилишларнинг содир бўлиш сабаблари қияликларнинг параметрлари 
(баландлик ва қиялик бурчаги) ни ошириш ҳисобланади.