11 маъруза очиқ кон ишларида тоғ жинслари массивининг

Контрофорс тўкилмалар
– бундай тўкилмалар таянган қисмга эга 
бўлган поғонанинг горизонтал юзасида ва юқори турғунлик даражасига эга 
бўлган қияликлар асосида ҳосил бўлади. 

Осилиб турувчи тўкилмалар
– карьернинг ботиқ кесим 
(профил)даги майдон ҳудудидаги борт қияликларида вужудга келади. 
Уларнинг асос майдони қия бўлганлиги сабабли тоғ жинслари турғунлиги 
анча кичик бўлади. 
Тоғ жинсларида илашиш мавжуд бўлганда (
0


,
0

с
) тўкилмаларнинг 
хусусий турғунлиги ички ишкаланиш кучи орқали аниқланади. 

---

Очиқ кон ишларида тоғ жинслари массивининг 
деформациялари. Деформацияларнинг таснифланиши 
Навоий давлат кончилик 
институти 
Jiyanov Abdunor Bobokulovich
|
Геомеханика
2 
Тўкилмаларнинг юзаси ясси бўлиб, қияликнинг ўзгармас бурчагига эга 
ва ички ишқаланиш бурчагига тенг деб қабул қилинган. Бу ҳолда тўкилма 
чегара барқарорлиги шароитида учрайди ва барқарорлик даражаси заҳира 
коэффициенти орқали аниқланади. 


tg
tg
n

бу ерда: 

- тўкилманинг қиялик бурчаги, 

- тўкилма синиқ 
бўлакларининг ички ишқаланиш бурчаги. 
Поғонанинг юқори бровкаси емирилиши ва қиялик юқорисидаги тоғ 
жинсларининг тўкилишидан йиғилиб қолган тўкилмалар карьер бортидаги 
бермалар кенглигининг қисқаришига олиб келади. Оқибатда карьер 
бортининг қиялик бурчаги бўлакланган тўкилмалар табиий қиялик 
бурчагидан катта бўлади. Натижада барча бермалар сочилган тоғ жинслари 
билан кўмилиб қолади ва карьер борти битта қиялик шаклига эга бўлади. Бу 
ҳолатда кон ишларини тўхтатишга ва карьер чегарасини катталаштиришга 
тўғри келади. 
Илмий изланишлар натижасида хавфсизлик бермаси 
А
нинг емирилиши 
ва унинг кўмилишининг карьер бортининг туриш вақти 
t
га боғлиқлик 
графиги қабул қилинган (11.1-расм). Бу боғлиқлик асосан поғоналардаги 
хавфсизлик бермаси ўлчамларини аниқлаш учун хизмат қилади. Кон 
ишларини лойиҳалаш ва конларни қазиб олиш жараёнида келтирилган бу 
омилларни ҳисобга олмаслик анча зарарли ҳолатларга, ҳаттоки корхонани 
вақтинчалик тўхтатиб қўйишга олиб келади.
11.1-расм. Хавфсизлик бермаси 
А
нинг карьер бортининг туриш вақти 
t
га 
боғлиқлик графиги.