|
Дисфония
— наф ас аппарати, шунингдек, ҳақилдоқ, бўғиз,
бўйин мускулларининг тарангланиш и ва д ағал , ҳирилдоқ, қи-
силган овоз билан характерланади.
Фоностения
— овоз ҳосил бўлиш аппаратида ҳеч қан дай ор-
ганик ўзгариш лар бўлм аган ҳолда овоз ҳосил қилиш функцня-
сининг бузилиши, тез толиқувчанлик, овоз ж араёнининг узилиш
ёки овознинг кучи, баландлиги ва овоз тембрининг ўзгарйш и,
овознинг хирилдоқлиги билан характерланади. Бу ҳоллар ўт-
кйнчн характерга эга бўлади. Фоностения кўп ҳолларда к атта
овоз нагрузкасини тал аб қилувчи- касб киш иларининг овоздан
нотўғри фойдаланиш лари натиж асида келиб чиқади.
Овознннг нотўғри ҳосил бўлиши овознинг йўқлиги ёки хи-
рилдоқ бўлишига нисбатан кўп турли кўрнниш ларга эга бў-
лади.
Н орм адан четга чиққан овоз ж арангини х арактерлаш учун
бир қанча белгилар м авж уд; заиф овоз; тезлаш ган овоз (но-
аннқ ово з); бақироқ овоз; чийийдоқ овоз; қўпол овоз; бўғиқ
овоз; хирилдоқ овоз; қисилган овоз; томоқ овозй; титроқ овоз;
узуқ-ю луқ овоз; ж арангсиз овоз; бурунли овоз; монотон овоз ва
бош қалар.
Ю қорида айтилган овоз сифатннинг бу белгилари асосида
муайян, нормал овозга хос бўлмаган механизм ётади. Бу ме-
ханизмни тушуниш нуқсонни бартараф қилиш га ёрдам бе-
ради.
О в о з н и т н к л а ш д а о л и б б о р и л а д и г а н
л о г о . п е д и к и ш с и с т е м а с и
Овозни тиклаш да олиб бориладиган логопедик иш мазмуни
икки даврдан иборат бўлади:
1. Тайёрлов даври.
2. Овозни тиклаш даври.
Тайёрлов даври
анамнезтик маълумотлар йиғиш психотера-
пия, м ассаж , артикуляцйон м аш қлар, н аф ас гимнастикаси ва
овоз маш қларини ўз ичйга олади.
Б ола овозини тиклаш ишларини бош лаш дан аввал бола
ҳақидаги анамнезтик м аълумотларни олиш, шунингдек, клиник,
психологопедагогик ва логопедик текш ириш ларнинг натиж ала-
рини тартибга солиш ва умумлаштириш зарурдир. Боланинг
овози ва нутқи магнит лентасига, н аф ас олиши эса кимографга
ёки электроэнцефалографга ёзиб олинади.
Бўғиз касалликлари бўлган болаларда организмнинг асте-
ник ҳолати, бўғизнинг нерв-мускул аппаратининг тузилиш ида
ва функциясида турли ўзгариш лар, эмоционал ирода сфераси-
нйнг бузилиш лари, нутқ тараққиётининг сустлаш иш и ва овоз
функциясининг узоқ давом этувчи бузилиш лари кузатилади. Бу
маълумотлар боланинг ривож ланиш хусусиятларини очишга,
овозни тиклаш ишининг йўллари ва воситаларини ишлаб чи-
қиш га имкон беради.
Психотерапиянинг м ақсади — боланинг онгини, активлигини,
иродасини овозни тиклаш ж араён и га ж ал б қилиш дир. Психо-
терапия бола шахсини қайта тарби ялаш га, бола шахсининг қи*
йинчиликларни енгиш ва тезроқ соғайиш учун кураш иш га
ёрдам беради ва уни ф аоллаш тиради. Психотерапия суҳбат
ш аклида олиб борилади. Суҳбат давом ида болаиинг имконият-
л ари аниқланади, қизиқиш доираси, қобилиятлари, ўз нуқсони-
га муносабати
ҳақида тасаввурга эга
бўлинади, шахсий иш
юзасидан алоқа ўрнатилади.
Психотерапия билан бир вақтда артикуляцион м аш қлар ҳам
олиб бориладн.
Артикуляцион м аш қларнинг м ақсади артикуляцион ап п арат
барча қисмларининг аниқ, тез, тўғри ҳаракатини таъм инлаш
ва 'артикуляцион аппарат фаолиятини наф ас ва овоз ҳосил қи-
лиш органлари иши билан мувофиқлаш тиришдир. Артикуля-
цион мускулларни зўриқиш дан ва аксинча бўшанглик, заиф-
ликдан холос қилиш зарур.
Артикуляцион аппаратни зўриқиш дан халос қилиш ва унинг
тонусини ошириш учун гигиеник м ассаж дан фойдаланилади.
М ассаж д а бармоқларнинг учй билан:
а) пешона ўртасидан ч ак кал ар томон ва кўз атроф ида бу-
руннинг икки кўз ўртасидаги юқори қисмигача;
б) буруннинг икки кўз ўртасидаги юқориги қисмидан қулоқ
олди чуқурчаси томон; ^ “
“
_ ~ -----
-
- _
в) бурун учидан юқори ва пастга;
r) бурун учи атрофида винтсимон ҳ аракатлар, юқори ва
пастки л аб л ар га ўтиш билан м ассаж қилинади.
Вибрацион м ассаж да бурун қанотлари
«М»
товушини талаф*
ф уз қилиш билан бир пайтда уриб турилади.
М ассаж юз мускулатурасининг ҳаракатларини активлаш ти-
ради, юз мимикасини яхшилайди.
М ассаж билан бир вақтда артикуляцион аппаратнинг турли
қисм лари учун алоҳида аж рати лган артикуляцион м аш қлар
олиб борилади.
Ҳар бир артикуляцион ҳ аракат ойна олдида ўтирган ҳолда
аниқ, ш ош илмасдан, :муайян ритмни сақлаган ҳолда (саноқ
остида) ам алга оширилади.
Артикуляцион м аш қларга: тил ҳаракатлари, лаб ҳаракат-
лари , ж а ғ ҳ аракатлари , юмшоқ танглай, бўйин мускулларини
бўш аш тирувчи м аш қлар, бўғиз ва ун найчаларининг ҳаракати
м аш қлари киради.
Артикуляцион м аш қлар билан бир вақтда 2- ёки 3- маш-
ғулотдан бош лаб наф ас м аш қлари ҳам олиб борилади. Н аф ас
м аш қларини ўтказиш да қуйидаги
қоидаларга риоя қилиш
керак:
1) болани толиқтириб қўймаслик, яъни маш қларнинг сони-
ни ва ўтказилиш суръатини қатъий м еъёрда қилиш;
2) боланинг кўкрак қаф аси ҳаво билан тўлиб қолмаслигини
кузатиб туриш;
3)
бола ҳаракатларни секин, саноқ остида, бир текисда, ша-
м оллатилган хонада, овқатгача баж ариш и керак.
Иккинчи давр, яъни овозни тиклаш ж араёни м ур аккаб л а-
шиб борувчи 3 бўлимдан иборат:
I. Овоз товушини ҳосил қилиш.
II. Ҳосил қилинган овозни мустаҳкамлаш .
III. Овоз ҳосил қилиш ж араёнини автоматлаш тириш .
I.
Овоз товушини ҳосил қилиш — тикловчи таълимнинг энг
муҳим, энг м ураккаб ва энг узоқ давом этадиган босқичидир.
Овоз товушини инграш ёки мўраш имитацияси орқали ҳосил
қилиш м ақсадга мувофиқдир. Ҳосил қилинган овоз товуши
Do'stlaringiz bilan baham: |
