Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

Иқтисодий ресурсларни энг юқори наф олиш мақсадида бошқа муқобил
йўналишларда ишлатилишига йўл қўймай ўзига жалб этиш учун тўлов иқтисодий ёки
зиммасига тушувчи ҳаражат
деб
аталади.
Иқтисодий ҳаражатлар микродаражадаги иқтисодий кўрсаткичлардан бири бўлиб,
корхона (фирма) миқёсида муайян турдаги маҳсулот ишлаб чиқариш ёки хизмат
кўрсатишнинг самарадорлик даражасини ифодалашда муҳим аҳамият касб этади.
Маржиналистиқ сарф-ҳаражатлар назарияси бўйича корхона ишлаб чиқариш жараёнида
фойдаланиладиган ресурслар ўз ресурслари ёки жалб килинган ресурслар бўлиши мумкин.
Шунга кўра ҳаражатлар ички ёки ташқи ҳаражатларга бўлинади (2-чизма).
Ташқи
ҳаражатлар корхона томонидан учун зарур ресурс ва хизматларни ташқаридан тўлов
асосида жалб этиши натижасида вужудга келадиган ҳаражатлардир.
Бундай
ҳаражатларга ёлланма ишчилар иш ҳақи, хом-ашё ва материаллар учун тўловлар, кредит
учун фоиз тўловлари, ижарага олинган ер учун рента, транспорт хизмати ва бошқа ҳар хил
хизматлар учун тўловлар киради. Ташқи ҳаражатлар тўлов хужжатлари билан
расмийлаштирилади, шу сабабли бухгалтерия ҳаражатлари деб ҳам аталади.
Корхонанинг ўзига тегишли бўлган ресурслардан фойдаланиши билан боглиқ
ҳаражатлар ички ҳаражатлар дейилади.
Бундай ҳаражатлар пул тўловлари шаклида
булмайди. Шу сабабли ички ҳаражатлар даражасини баҳолаш ўз ресурслари қийматини
шунга ўхшаш ресурсларнинг бозордаги нархларига таққослаш орқали амалга оширилади.

---

98
2- чизма. Ҳаражатларнинг жалб этилиш манбаига кўра туркумланиши.
Шу билан бирга тадбиркорлик фаолиятини ушлаб туриш учун зарур бўлган тўлов -
нормай (меъёрдаги) фойда ҳам рента ва иш ҳақи билан бирга ҳаражатларнинг таркибий
қисми ҳисобланади.
Нормай фойда иқтисодий фойдадан фарқ қилади.