10-ma’ruza. Yorug‘lik interferensiyasi. Yorug‘lik dispersiyasi. TABIIY VA QUTBLANGAN Yorug‘lik

Kogerentlik 
Ikki tirqish yorug‘likning ikki manbai bo‘lganida ular orasida interferensiya hosil bo‘ladi. Ular 
kogerentlik manbalari deb ataladi, chunki ulardan taralayotgan to‘lqinni, to‘lqin uzinligi va 
chastotalari bir xil bo‘ladi va xamma vaqt bir biri bilan bir xil fazada bo‘ladi. Bunday 

---

bo‘lishining sababi, to‘lqinlar chap tomondagi ikki tirqish orasidan, bir manbadan keladi. 
Manbalar kogerentlikda bo‘lganidagina interferensiya manzarasini ko‘rish mumkin. Agar ikkita 
lampa tirqishning o‘rni bilan almashtirilganida, interferensiya manzarasini ko‘rib bo‘lmas edi. 
Bir lampadan chiquvchi yorug‘lik, ikkinchi yorug‘likka nisbatan tasodifiy fazaga ega bo‘ladi, va 
ekran ko‘prok eki kamrok bir xil yoritilgan bo‘ladi. Bir biri bilan xech qanday doimiy fazalar 
farqiga ega bo‘lmagan ikki shunday manba kogerentlanmagan manbalar deyiladi. 
YUpqa pardada interferensiya.YOrug‘lik interferensiyasini sovun pufakchasidan va suv 
yuzasidagi yog‘ yoki benzin yupqa plenkasidan qaytgan yorug‘likning turli ranglarda ko‘rinishi 
signari kundalik hodisalarda kuzatish mumkin (10.10- rasm). Bu va boshqa hollardagi ranglar 
yupqa parda ikkita yuzasidan qaytgan yorug‘lik interferensiya natijasi hisoblanadi. Bu effekt 
pardaning qalinligi yorug‘lik to‘lqin uzunligi tartibida bo‘lganda kuzatiladi. Agar parda qalinligi 
yorug‘lik to‘lqin uzunligidan katta bo‘lsa bu effekt ranglari aralashganga o‘xshab ko‘rinadi. 
10.10-rasm. YUpqa pardadagi yorug‘lik interferensiyasi: (a) sovun pufagi, (b) sovunli suv 
aralashmasining yupqa pardasi, (v) nam yo‘lkadagi yog‘ning yupqa pardasi. 
YUpqa pardada yorug‘lik interferensiyasi ro‘y berishini kuzatishda suv silliq qatlami ustida 
joylashgan suvning sindjirish ko‘rsatkichiga nisbatan sindirish ko‘rsatkichi kichik bo‘lgan 
boshqa moddaning mahsus yupqa qatlami qaraladi. Tushuvchi yorug‘likni monoxromatik 
yorug‘lik deb faraz qilamiz. Tushuvchi yorug‘likning bir qismi qatlamning tashqi yuzasidan va 
yorug‘likning qolgan qismini ichki yuzadan qaytadi. Ichki qatlam yuzasidan qaytgan yorug‘lik 
qatlamdan ikki marta o‘tadi. Agar ushbu yo‘llar farqi plyonkadagi bir yoki bir nechta to‘lqin 
uzunliklariga teng bo‘lsa, u holda ikkita to‘lqin kuzatuvchi ko‘zida interferensiyalashadi.
Bundan plenka AS soha yuzasida yorug‘ soha paydo bo‘ladi.
Oq yorug‘lik dastasi bu kabi plenkaga tushganda bitta to‘lqin uzunlik uchun ABC yo‘llar farqi 
𝜆𝜆
𝑛𝑛
(yoki 
𝑚𝑚𝜆𝜆
𝑛𝑛
, 
𝑚𝑚
butun son) kuzatish burchagi beriladi. 
𝜆𝜆
to‘lqin uzunligiga mos keluvchi rang 
juda yorug‘ bo‘lib ko‘rinadi. Agar tushuvchi yorug‘li burchaklari bir-biridan kam farq qilsa, 
AVS yo‘llar farqi mos ravishda qisqa va uzun bo‘ladi va turli ranglar interferensiyalashadi. 
SHunday qilib, oq yorug‘lik chiqaruvchi keng manba uchun galma-gal keluvchi yorug‘ ranglar 
seriyasi bo‘lib ko‘rinadi. Parda qalinligini o‘zgartirish orqali yo‘llar farqini ham o‘zgartirish 
mumkin, shuninng uchun rangli yorug‘li katta miqdorda qaytadi.