10-ma’ruza. Yorug‘lik interferensiyasi. Yorug‘lik dispersiyasi. TABIIY VA QUTBLANGAN Yorug‘lik

Bryuster qonuni 
n
1
bu xarakatdagi tushayotgan nurning manbai bo‘lmish materialning sinish indeksi, n
2 
esa aks 
etuvchi chegaraning buyog‘idagi muxitning sinish indeksidir. Agar nur xavoda xarakatlansa n
1 
= 
1, va 10.16 tenglama o‘zgaradi: 
tan
𝜃𝜃
𝑝𝑝
= n (10.17) 
Qutblanish burchagi 
p 
Bryuster burchagi 
xam deyiladi, va 9.16-tenglama Bryuster qonuni 
deyiladi, 1812-yil tajriba asosida ishlab chiqqan SHotlandiya fizigi Devid Bryuster (1781-1868) 
nomiga atalgan. 10.16 va 10.17-tenglamalar yorug‘likning elektromagnit to‘lqinlar nazariyasidan 
olingan. Bryuster burchagida aks etgan nur va singan nur bir biri bilan 90
o
burchak xosil qiladi; 
bu degani 
p
+ 
r
= 90
o
,
r 
bu sinish burchagi. 
Sun’iy anizotropiya . 
Ikkilanib sinish faqat anizotrop muhitlarda bo‘ladi. Lekin izotrop muhitlarda suniy usul bilan 
anizotropiya hosil qilish mumkin: bir yo‘nalishda siqish yoki cho‘zish, muhitlarni (qattiq jism, 
suyuqlik yoki gazni) elektr (Kerr effekti) yoki magnit maydonga kiritish. Keltirilgan holatlarda 
jism anizotrop kristall xususiyatlarga ega bo‘lib qoladi. Bunda uning optik o‘qi deformatsiya, 
elektr va magnit maydon yo‘nalishiga parallel bo‘lib qoladi. Paydo bo‘ladigan optik 
anizotropiyaning me’yoriy sifatida optik o‘qqa perpendikulyar yo‘nalishdagi 
0
n
va 
e
n
larni 
ayirmasi hizmat qiladi: 
σ
1
0
k
n
n
e
=
−
(deformatsiya qilinganda) 
2
2
0
E
k
n
n
e
=
−
(elektr maydon ta’sir qilinganda)
2
3
0
H
k
n
n
e
=
−
(magnit maydon ta’sir qilinganda) 

---

+
−
P
U
A
3
2
1
,
,
k
k
k
lar jismlarning hossalari bilan bog‘liq parametrlar, 
σ
mexanik kuchlanganlik 
E
va 
H
elektr va magnit maydoni kuchlanganligi. 
10.22- rasm. 
10.22--rasmda elektr maydon ta’sirida yuz beradigan Kerr effektini kuzatishga mo‘ljallangan 
qurilma ko‘rsatilgan. Bunda R polyarizator, A analizator, 
U
suyuqlik (masalan natrobenzol) 
solingan idish, suyuqlik ichiga kondensator joylashtirilgan. Bu kondensatorga yuqori kuchlanish 
(30
÷
50 kV) beriladi. Elektr maydoni berilmagan paytda sistema orqali nur o‘tolmaydi, R va A 
bir – biriga nisbatan optik o‘qlari perpendikulyar joylashgani uchun. Elektr maydoni berilganda 
suyuqlik anizotrop muhitga aylanadi, natijada nur ikkilanib sinadi va analizatordan keyin nur 
paydo bo‘ladi. 

masofada oddiy va oddiy bo‘lmagan nurlar o‘rtasida yo‘l farqi paydo bo‘ladi: 
2
2
0
)
(
E
k
n
n
e


=
−
=
∆
SHunga muvofiq fazalar farqi paydo bo‘ladi: 
2
2
2
E
B

π
λ
π
ϕ
=
∆
=
(9.18) 
bu erda 
λ
2
k
B
=
- Kerr doimiysi. 
Kerr effekti texnikaning ko‘p sohalarida qo‘llaniladi: nur zatvori, ovoz yozishda, katta tezlikda 
rasm olishda, optik lokatsiyada, lazerlarda va hokazo.