Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi

 
 
Komil inson, jumladan ijtimoiy faol shaxs tarbiyasi tasodifan paydo bo‘lgan emas. 
Qadimgi yodgorliklar “Avesto” va “O‘rxun Enasoy bitiklari”da, shuningdek Aflotun, Arastu, 
Konfutsiy, Farobiy, Ibn Sino, Beruniy, Alisher Navoiy, Yusuf Xos Xojib, Abdurauf Fitratdan 
tortib hozirgi zamon faylasuflari oila tarbiyasining tarixiy ildizlari va manbalari haqida juda 
ko‘p fikrlar bildirilgan.
Ajdodlarimizdan qolgan ma’naviy merosni, ilmiy tadqiqot ishlarini va mavjud adabiyotlar 
tahlili respublikamiz rahbariyatining shaxs, oila jamiyat ma’naviyatiga, uni yangilashga 
qaratilgan izchil siyosati diniy aqidaparastlik g‘oyalaridan himoyalashning barcha oilalarda 
joriy qilinishi zarurligini ko‘rsatdi. Chunki “Xalqning ma’naviy ruhini mustahkamlash va 
rivojlantirish - O‘zbekistonda davlat va jamiyatning eng muhim vazifasidir”[1].
Rus pedagog olimi K.D.Ushinskiy aytganidek: “To‘g‘ri shakllangan inson jamiyatga 
to‘g‘ri va adolatli munosabatda bo‘ladi. U jamiyatda mustaqilligini va o‘zligini yo‘qotmay-
di”[2]. Zero oilada, mahallada to‘g‘ri tarbiyalanib voyaga yetgan shaxs fuqarolik jamiyatida 
faol bo‘ladi. Avvalo u jamiyatga o‘ziga, hayotga to‘g‘ri munosabatda bo‘lish bilan ajralib 
turadi.
Germaniyalik olima Gabriel Keller O‘zbekistonda oilaga katta e’tibor berilayotganligini 
alohida ta’kidlab, kezi kelganda o‘zbek ayollari, ularning millat madaniyati, ma’naviyatidagi 
o‘rnini shunday e’zozlaydi: «o‘zbek ayollar madaniyati o‘zbek xalqi madaniyatining yuragini 
tashkil etadi[3] - deb bergan yuksak bahosi, yana bir bor ayollar oilada bosh tarbiyachi hamda 
o‘zbek madaniyati va ma’naviyatining buyukligini e’tirof etadi. 
Barkamol, ijtimoiy faol yoshlarni tarbiyalab voyaga yetkazishda oilaning o‘rni beqiyos 
bo‘lsa, oilada esa onaning asosiy tarbiyachi sifatidagi o‘rnini va rolini faylasuflar, 
ma’rifatchilar, yirik ijodkorlar alohida ta’kidlab o‘tishgan. Ular tomonidan quyida keltirilgan 
hikmatli iboralar fikrimizning dalilidir: 
Tartib-intizomning eng zo‘r maktabi-oila (S.Smayls). 
Millatning kelajagi onalar qo‘lidadir. (O.Balzak.). 
Bizga yaxshi onalarni beringlar, biz yaxshi odam bo‘lib yetishamiz. (JanPol.) 

---

6 
Ona qalbi hikmatlarga to‘la katta maktabdir. (o‘zbek maqoli). 
«Tarbiyani kim qilur?”, “qayda qilinur?” degan savolga birinchi javob: - uy tarbiyasi. Bu 
ona vazifasidir. Ikkinchi maktab va madrasa tarbiyasi. “Bu ota, muallim, mudarris va 
hukumat vazifasidir”. (A.Avloniy). 
Respublikamizning kelajagi shu turli millatlarga mansub fuqarolarimizning ma’naviy 
yuksaklik darajasiga, hamda ular o‘rtasidagi o‘zaro totuvlik va hamjihatlikka bog‘liq. Buning 
zaminida Yurtboshimiz Sh.Mirziyoevning «Faxrlanish mumkin va lozim bo‘lgan bebaho 
qadriyatlar o‘z mustaqilligimizni, tinchligimizni va fuqarolar o‘rtasidagi totuvlikni asrang» - 
degan da’vatkor fikrlarining ro‘yobi bor. O‘zbekiston yagona Vatan ekani, mamlakatda 
barcha fuqarolarning teng huquqqa egaligi, hamma millatu elatlarning madaniy ravnaqi 
uchun turli dinlarning o‘zaro hamkorligi, rivojlanishiga teng sharoitlar yaratilganligini har 
tomonlama tushuntirish va targ‘ib etish g‘oyasi yotadi.
Talabalarni ijtimoiy faol shaxs qilib shakllantirish oilada tarbiyasi bilan uyg‘un olib 
borilmasa, shaxsning mafkuraviy immuniteti mustahkam bo‘lmaydi. Chunki bu tarbiya bu 
“inson ongi va tushunchalari tizimida hayot haqidagi falsafiy, siyosiy, huquqiy, diniy, estetik, 
axloqiy, badiiy, kasbiy qarashlarni maqsadli shakllantirish jarayonidir”[4].
Ijtimoiy muhitning asoslari yoki tarkibiy qismlari xilma-xil va turli darajada namoyon 
bo‘ladi. Masalan, mikro, lizo, mego darajalarini ko‘rsatish mumkin. Mikro muhitga - oila, 
ta’lim muassasasi, ish joyi, mahalla, davlat muassasalaridagi muhitlar kiradi. Ushbu 
muhitlarning o‘zaro bog‘liqligi va aloqalari uzviy bog‘langan bo‘lishi zarur.