bechoralik tuyg‘usidan xalos qilishga, xalq sifatida tub manfaatlarini
ariglashga xizmat qiladigan g‘oyaviy mazmunidir.
Xalqparvarlik haqidagi g‘oyalar vatanparvarlik tamoyiliga ham
taalluqlidir. Bu ikki tushuncha bir-biriga judayam yaqin, chunki xalq
va vatan manfaatlari bir butundir. Biroq, ayni paytda,
vatanparvarlik
ongli ravishda ijtimoiy faollikni, fuqaroviy burchga sodiqlikni taqozo
etad i. U yoki bu q a d riy a tla rn in g qay d a rajad a 0 ‘zb e k isto n
m ustaqilligini m ustahkam lashga xizm at qilishida vatanparvarlik
mazmuni m a’lum bo'ladi. Haqiqiy qadriyat vatanni seVishga, uni
ardoqlashga, Vatan ravnaqi, ozodligi uchun jonini fido qilishga tayyor
fuqarolami tarbiya qiladi. Binobarin, «Vatan ravnaqi, aw alo,
uning
farzandlari kamoliga bog‘liq» (Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha
va tamoyillar. 50-bet).
Taraqqiyparvarlik ham insonparvarlik kabi asosiy m ezondir.
Haqiqiy insonparvarlik, xalqparvarlik hech qachon taraqqiypar-
varlikka zid kelmaydi. Taraqqiyot — taraqqiyot uch un em as, balki
inson, xalq va m illat m anfaatlari uchun xizm at qilm og‘i darkor.
Taraqqiyotga erisham an deb, insonga yoki Vatan m anfaatlariga
ziyon yetkazishi m um kin emas.
Taraqqiyparvar qadriyatlar dunyoviy bilimlarga asoslangan b o iib ,
ilm-fan,
texnika rivoji, jamiyatning iqtisodiy- ijtimoiy ravnaqi, milliy
xalq xo'jaligimizni jahon xo‘jaligiga mos ravishda rivoj toptirishda
asosiy o m illa rd a n b o ‘lib h iso b la n a d i (q a ra lsin :
A. E rka yev.
M a’naviyat — millat nishoni, 160—164 betlar).
M a’naviyatning rivojlanishining ichki rivojlanish qonuni bilan bir
qatorda uning taraqqiyotiga ta’sir etuvchi tashqi отШаг ham mavjuddir.
Jamiyat taraqqiyotining har bir muayyan bosqichidagi ijtimoiy-iqtisodiy
shart-sharoitlar m a’naviyat va madaniyat taraqqiyotiga har taraflama
salmoqli ta’sir ko'rsatadi. Albatta, inson m a’naviyat va madaniyatni
yaratishda o‘z ichki istaklari ta’sirida harakat qilsa ham,
lekin uning
ijodiy faoliyati o ‘zi yashab turgan jamiyat bag‘rida m a’lum ijtimoiy
sharoitlarda amalga oshadi. Bundan kelib chiqadigan xulosa shuki,
m a’naviyat va madaniyat taraqqiyotini ijtimoiy, tarixiy jarayondan uzib
olib, undan ajratilgan holda, ijtimoiy hayotda yuz berayotgan iqtiso-
diy-ijtimoiy, siyosiy, texnikaviy muammolar bilan bog‘lamasdan turib
tushuntirib bo lmaydi. Binobarin, bulardan tashqarida m a’naviyatning
yashashi ham, rivojlanishi ham mumkin emas.
M a’naviyatning rivojlanishi yoki sekinlashishi, taraqqiy etgan yoki
tushkunlikka uchragan davrlari ham m a vaqt m a’lum
tarixiy shart-
sharoitlar bilan bog‘langandir. Bu quyidagilarda aniq, yaqqol
ko‘Zfla
tashlanadi: Markaziy Osiyo xalqlari IX—XV asrlarda yuz bergan
U yg‘o n ish h a ra k a ti d avrid a m a ’naviy atn in g tu rli so h alarid a
olamshumul tarixiy yutuqlarni q o ‘lga kiritib, jahon sivilizatsiyasi
va madaniyati taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shdilar. Lekin istilochilik
urushlari tufayli XIII asr boshlarida bu xalqlar m o‘g‘ullar zulmi
ostida qoldi. 150 yil davom etgan m o‘g‘ullar
hukmronligi davrida
Markaziy Osiyo shahar va qishloqlari xarobaga keltirildi, madaniyati
yondirildi, kuydirildi, vayron qilindi. Ilm -fan va madaniyat ahli
o ‘z v ata n in i ta rk etib , o ‘zga y u rtlarg a p an o h izlab k e td ilai.
M a’naviyat bu davrda tushkunlikka uchradi, U yg'onish harakati
uzilib qoldi. Faqat XIV asrning 60—70
yillariga kelib Amir Tem ur
M ovarounnahrda uzoq davom etgan m o‘g £ullar zulmiga barham
berib, mustaqil, yagona davlatni barpo etgandan so‘ng Uyg'onish
harakatining ikkinchi yuksak bosqichi boshlanishi uchun siyosiy,
ijtimoiy-iqtisodiy, m a’rifiy, g‘oyaviy shart-sharoitlar vujudga keldi.
M a rk a z iy O siyo x a lq la ri U y g ‘o n ish h a ra k a tin in g bu davri
«Temuriylar davri madaniyati» nom i bilan jahon tarixiga kirdi.
Tashqi omillarning madaniyat rivojlanishiga ta ’sirini quyidagi
misolda yanada ochiqroq ko'ram iz. M a’lumki, sobiq Ittifoq davrida
uning tarkibiga kirgan xalqlar m a’naviy va madaniy qadriyatlarining
ravnaq topishiga kommunistik mafkuraga asoslangan
siyosatning olib
borilishi salbiy ta ’sir ko'rsatadi. Sovet xalqining birligi, yaxlitligi, xa-
lqlarning bir-biriga yaqinlashib, oqibat-natijada qo'shilib ketishi,
intematsional birlik haqidagi g‘oyalami amalga oshirish uchun intilish,
shubhasiz, har bir xalqning o ‘z milliy m a’naviyati va qadriyatlari
rivojlanishiga to'sqinlik qildi. 70 yil mobaynida bu siyosat milliy
respublikalar xalqlarini o ‘z m a’naviyati va qadriyatlaridan mahrum
qilishga qaratilgan edi. Bunday siyosat mazlum xalqlami asoratda va
qaramlikda ushlab turishning eng qulay va oson yo'li hisoblanar edi.
M a’naviyat va
Do'stlaringiz bilan baham: 
