Erkin umarov mahmud abdullayev

ma’naviyat haqida so‘z 
borganda ham 
ana shu jihatlar birligini ko‘ramiz. 
Milliy ma’naviyat muayyan 
elat, 
xalq va m illatga daxldorlikdir. 
Har 
bir elat 
va millatning 
faqat 
o ‘zigagina xos bo‘lgan, uning milliy ruhiyati, 
yashash tarzi, 
tarixiy 
an ’analari va fikrlash qobiliyatlari tabiatini 
ifodalaydigan 
m a’naviyati 
mavjud. C hunki umumiy, abstrakt narsa-hodisa, 
shu 
jum ladan, 
m a’naviyat ham yo'qdir. M a’naviyatning milliyligi 
masalasi, 
tabiiyki, 
uning tarixan shakllanganligi, milliy mazmun, 
koloritga 
egaligidir.
0 ‘zbek xalqining milliy m a’naviyatini 
xarakterlaydigan, 
uning 
o ‘ziga xosligini k o 'rsatad ig an xususiyatlar 
quyidagilar: 
yuksak

---

insonparvarlik, bag‘rikenglik, m eh m o nd o‘stlik, ham m a m illat va 
elat vakillariga izzat-hurm at ko'rsatish, kattalarga izzat-ikrom , 
m u lo h azalilik , sh arm -h ay o lilik , h am d ard lik , m ah alla d o sh lik , 
bolajonlik, halollik va h. k. Bularni yanada um um lashtiradigan 
b o ‘lsak, m a ’naviyatning x ilm a-x il jih a t va q irralari sh aklid a 
nam oyon bo'ladi: Hayo va A ndisha, Vafo va Sadoqat, 0 ‘ktam lik 
va Tashabbuskorlik, H im m at va Saxovat, Ju r’at va Shijoat, O ri- 
yat va Hokisorlik, Bosiqlik va H ilm , Farosat va Zakovat, Balog‘at 
va Fasohat, M ardonalik va M as’uliyat va boshqalar.
M a’naviyat milliy ong, ijtim oiy ong, mafkura, milliy m ad an i­
yat, e ’tiqod, im on, milliy g‘urur, iftixor kabi tushunchalar bilan 
yaqin turadi. Biroq ular o ‘rtasida katta farq bor.
M a’naviyat shaxsning o ‘z -o ‘zini, o ‘z huquqini anglashi va bel- 
gilashi ham dir. M illatning m a’naviy qiyofasi uning milliy ongi va 
ru h iy atid a ifo dalan adi. H a r b ir m illatning m a ’naviy qiyofasi 
jam iyatning m oddiy, ijtim oiy-tarixiy sharoitlariga qarab boyib 
borishi qonuniy hodisadir.
M a’naviyatning m uhim unsuri bo'lgan milliy ong nisbiy m u- 
staqildir, u jam iyatning m oddiy va m a’naviy qiyofasini tubdan 
o ‘zgartirishga faol ta ’sir qilishi m um kin.
Milliy ong va uning shakllanishi, eng avvalo, milliy uyg'onish 
zam irida sodir b o ‘ladi. Milliy ong va uni anglash h ar bir odam dan 
o ‘zining qaysi millatga mansubligini, o ‘z milliy tarixi, m adaniyati, 
merosi, urf-odatlari, tilini to ‘g‘ri, h ar taraflam a chuqur bilishni 
talab etadi. Agar milliy m ansublik va uning b archa to m o n lari 
kishilar tasavvurida ilm iy asoslangan b o ‘lsa, m illiy o ‘z - o ‘zini 
anglash hisoblanadi. Milliy o'zligini anglash ilmiy-siyosiy tus olsa 
va ijtim oiy harak at uch u n q o 'lla n m a darajasiga k o ‘tarilsa, u, 
shubhasiz, milliy mafkuraga aylanadi. Milliy m afkura esa milliy 
m adaniyat, qadriyat va m a’naviyat m anfaatlarini him oya qiluvchi 
asosiy qurol b o ‘lib xizmat qiladi.
Milliy m a’naviyat millatchilik bilan kelisha olmaydi. Millatchilik 
m a’naviy qashshOqlik alomati, milliy ongning qusuridir. Millatchilik, 
o ‘zga millatlarga, qolaversa, o ‘z millatiga xiyonat qilishdir. 0 ‘zga millat 
, m anfaatini inkor etish, ularning qadriyatini mensimaslik, ularni 
kamsitish bo'lib, ijtimoiy adovat tug‘diradigan illatdir. Shu m a’noda 
Prezidentimiz m a’naviyatimiz ifodasi bo'lgan «milliy mafkuramiz har 
qanday millatchilik va shunga o'xshash unsurlardan, boshqa elat va 
xalqlarni mensimaslik, ularni kamsitish kayfiyati va qarashlard&n

---

mutlaqo xoli» bo'lishini alohida ta’kidlaydi 
(I. A. Karimov.
Jamiyatning 
mafkurasi xalqni xalq, millatni millat qilishga xizmat etsin. — Toshkent, 
« 0 ‘zbekiston», 1998 yil, 14—15-betlar).
Milliy m a’naviyatning negizini milliy madaniyat tashkil etadi. Milliy 
m a’naviyat—jamiyatning moddiy hayotini aks ettiradi. Uning paydo 
bo‘lishi ijtimoiy munosabatlar, ijtimoiy ishlab chiqarish bilan bevosita 
bog‘liq. Shu m a ’noda m a ’naviyatning paydo b o ‘lishi kishilik 
jamiyatining eng qadimiy davrlariga borib taqaladi. Insonning har bir 
qadami madaniyatning rivoji bilan bog‘liq. Madaniyatning rivojlani- 
shi m a’naviy jihatdan qanchalik rivoj topganligini bildiradi.
M a’naviyat kishilik jamiyatining har bir harakatida, faoliyatida 
ko‘rinadi. Milliy m a’naviyat — m a’naviyati yuksak, vatanparvar, 
donishmand shaxslar faoliyati bilan yaratiladi. M a’naviyatni yaratishda 
ziyolilar bilan bir qatorda tadbirkorlar, diplomatlar, siyosiy arboblar, 
rahbarlar, olimlar, bastakorlar, shoir va yozuvchilar, nazariyotchilar, 
xullas, xalq ommasi katta rol o ‘ynaydi. Dunyo tafakkuri qaymog‘i 
alohida shaxslar tafakkurida jamlanadi va u yana shu shaxslar fao­
liyati orqali tarqaladi.
Har qanday jamiyat taraqqiyoti xalq dunyoqarashini hisobga olgan 
holda, uning m anfaat va ehtiyojlarini ravnaq toptirish negizida 
rivojlanadi. «M ustaqil 0 ‘zb ek isto nn in g k u c h -q u d ra ti m anbai 
xalqimizning umuminsoniy qadriyatlarga sodiqligidadir, — deb yozadi 
I. A. K arim ov — xalqim iz adolat, tenglik, ahil q o ‘shnichilik va 
insonparvarlikning nozik kurtaklarini asrlar b o ‘yi asrab-avaylab 
kelm oqda. 0 ‘zbekistonni yangilashning oliy m aqsadi ana shu 
a n ’a n alarn i qayta tiklash, ularga yangi m azm un b ag ‘ishlash, 
zaminimizda tinchlik va demokratiya, farovonlik, madaniyat, vijdon 
erkinligi va har bir kishini kamol toptirishga erishish uchun zarur 
bo'lgan shart-sharoit yaratishdir» 
(I. A. Karimov.
0 ‘zbekiston: milliy 
istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. —