К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

1.3.
 
Ш
АРҚ МУТАФАККИРЛАРИ 
 
ТАЪЛИМОТЛАРИДА МЕҲНАТ ФАОЛИЯТИ 
 
ВА ИЖТИМОИЙ
-
ИҚТИСОДИЙ 
МУНОСАБАТЛАРНИНГ ЎРНИ
 
Меҳнат
га оид муносабатларнинг ўрганилиши, тадқиқ этилиши ҳамда 
алоҳида фан сифатида шаклланишида Шарқ тафаккур ва таълимотининг 
ҳиссаси беқиёсдир. Чунки ёзма манбаларда ва ҳаётий муомалада меҳнат 
муносабатларининг илк пайдо бўлишини айнан Шарқ маданияти 
ёдгорликлари ҳамда мутафаккирларининг асарлари билан бевосита боғлаш 
мумкин. 
Энг қадимий ҳисобланган ва ислом дини кириб келгунча Осиё, 
хусусан, Ўрта Осиё ҳудудида кенг тарқалган 
Зардуштийлик дини
таълимотида инсон ҳамда унинг меҳнатига алоҳида урғу берилган. Ушбу 
диннинг муқаддас китоби саналган ва ўзининг 2700 йиллик тарихига эга 
«Авесто»да
меҳнатга оид муносабатларнинг илк талқини ўзига хос тарзда 
ифода этилган. Мазкур китобда аҳолининг чорвачилик ва деҳқончилик 
билан шуғулланиши ҳамда хўжалик юритиш масалалари ҳам ёритилиб, 
унга кўра, қашшоқликни йўқотиш ёки унга йўл қўймаслик учун 
деҳқончилик ва чор- вачиликни ривожлантириш, янги ерлар очиш бўйича 

---

35 
фаол сиёсат олиб бориш кераклиги уқтирилади. Шунингдек, агар инсон 
ерни ташлаб қўйса, унга қарамаса (меҳнат қилмаса), гадога айланади, дея 
таъкидланади. Бу каби қарашларни қиёсан, замонавий фан ва ижтимоий-
иқтисодий ҳаётимизда кенг истеъмолда бўлган «иш билан бандлик» 
атамаси шаклланишининг илк кўриниши дея изоҳлаш мумкин. 
Мазкур таълимотда инсон хўжалик фаолиятида табиий муҳит билан 
чамбарчас боғлиқлиги илгари сурилиб, унга танлаш ҳуқуқи 
берилганлигига алоҳида эътибор қаратилади. Бунда замонавий назарияда 
учрайдиган иқтисодиётнинг, шу жумладан, иш билан бандликнинг табиий 
омилларга боғлиқлик тамойили акс эттирилган. Шунингдек, инсоннинг 
танлаш ҳуқуқи ғоясини бугунги кундаги «меҳнатнинг эркинлиги ва 
ихтиёрийлиги» тушунчасига тенглаштиришимиз ҳам мумкин. 
Бундан ташқари «Авесто»да инсонларнинг коҳинлар, ҳарбийлар, 
чорвадорлар, деҳқонлар ва ҳунармандлар каби ижтимоий қатламларга 
(синфларга) ажратилишини аҳолининг иш билан бандлик фаолияти турига 
қараб (иқтисодиёт тармоқлари бўйича) таснифлашнинг дастлабки шакли 
сифатида ҳам қараш ва қиёслаш мумкин. 
Иқтисодий ғоялар шаклланишида Қадимги