S h. T. T o’qsonov, B. S. U m arov, S. D. A yrapetyan, G. A

4.6. Tadbirkor rahbar faoiiyatida mojaroli holatlar
va ularni hal etish usullari
T ad b irk o r rahbar faoiiyatida har xil ziddiyat (konflikt)lar va m ojarolar uchrab turadi. 
M ehnat shart-sharoitlari, m ehnat natijalari, m oddiy va m a’naviy ehtiyojlam ing 
q o ndirilm asligi, m ehnatdan qoniqm aslik tufayli tadbirkor rahbar va xodim lar o 'rtasid a
zid d iy atlar va m ojarolar kelib chiqadi. Bu erda tadbirkor rahbar bilan xodim lar 
o ’rtasidagi va shaxslararo ziddiyatlam i farqlash kerak. Bu hollardagi ziddiyatlam ing bir 
necha sabablari m avjud. 
Moddiy-texnik sabablar 
- m ehnat vositalari bilan m ehnat 
jaray o n lari, shart-sharoitlari o ’rtasidagi ziddiyatlar. A sbob-uskunalar, jih o z lar eskiligi 
uchun m eh n at sharoiti yom on, m ehnat unum dorligi past va hokazo. B ular xodim larga 
g ’a m x o ’rlik q ilishga to ’siq, m oddiy va m a ’naviy ehtiyojlar qondirilm asligiga sabab 
b o ’ladi. 
X o’jalik-tashkiliy sabablar 
- m ehnat natijalarini to ’g ’ri baholam aslik, m ehnatni 
t o 'g ’ri taqsim lam aslik. B ular xodim larda norozilik tu g ’diradi. 
Ijtimoiy-kasbiy sabablar
- x o dim larning bilim i, m alakasi va kasb m ahoratini nazar-pisand etm aslik, xodim dan o ’z 
o ’m id a foydalanm aslik, m ehnat qonunchiligiga amal qilm aslik. 
Ijtimoiy-demografik
sabablar 
- xodim larning yoshi, jinsi, m illati, m a’lumoti kabi om illam i, oilaviy 
sharoitlarini inobatga olm aslik. 
Ijtimoiy-psixologik sabablar 
- xodim lar faoiiyatida 
yaqqol k o ’zga tashlanadigan yaxshi va yom on xislatlar, qobiliyati, qiziqishlari, xotirasi, 
tafakkuri, h is-tu y g ’usi kabi ruhiy holatlar bilan hisoblashm aslik. T adbirkor rahbar 
faoiiyatida q o ’l ostidagilar bilan m uloqot-m uom alada ham ziddiyatli holatlar r o ’y berishi 
m um kin. B u n g a rahbarning yoki xodim ning kalondim og’ligi, m uom ala m adaniyatining 
pastligi, qiziqqon-jizzakiligi, q o ’rsligi, q o ’polligi, tundligi va boshqalar sabab b o ’ladi. 
X odim ning dangasaligi, yalqovligi, m aqtanchoqligi, loqaydligi, beparvoligi ham b a ’zan 
ziddiyatlar tu g ’diradi. T adbirkor rahbar va xodim lar o ’rtasidagi ruhiy psixologik 
ziddiyatlar kelib chiqishga sabab:
1) m ehnat jarayonining n o to ’g ’ri uyushtirilishi;
2) shaxslararo m unosabatlarning xilm a-xilligi va m urakkabligi;
3) jam o a a ’zosining o ’ziga xosligi.
T ad b irk o r rahbar bunday ziddiyatli holatlam i to ’g ’ri idrok etishi, tahlil qilishi,
74

---

haholashi m uhim aham iyatga ega. Agar rahbar har bir ziddiyatli hodisaga holisona, 
do’stona, samimiy m unosabatda b o ’lsa, m asala to ’g ’ri echimini topadi, bordi-yu, 
jizzakilik qilib, yengiltaklik bilan baholasa, n o sog’lom axloqiy-ruhiy m uhit paydo 
b o ’lishiga y o ’l qo’yadi. Tadbirkor rahbar har qanday ziddiyatli holatda o ’zini tutishi, 
bosiq b o ’lishi, 
uzoqni k o ’zlashi, 
m urosa-m adora 
qilishi, 
holatga 
moslashishi, 
suhbatdoshini hamkorlikka, yaxshilikka d a’vat qilishi yaxshi natija beradi.
Bizningcha, tadbirkor rahbam ing har qanday ziddiyat va mojaroni bartaraf etish 
y o ’llari quyidagilardan iborat:
1. M ojaroning kelib chiqish sabablarini aniqlash va uning o ’tkirlashishiga y o ’l 
qo ’ym aslik uchun chora-tadbirlar k o ’rish.
2. M ojaroli vaziyatni yum shatish - ziddiyatga borgan kishilar bilan oshkora suhbat 
va ular sonini kamaytirish choralarini izlash.
Vaziyatni to ’la idrok etish, o ’zlashtirish - «ah v o b n in g xo ’jayini b o ’lib olish va 
q at’iy chora k o ’rish.
M ojaro va uning vaziyatlarini chuqur taxlil qilishi:
- m ojarolashayotgan tomon va guvohlar bilan alohida suhbatlashishi;
- ulam ing maqsadi, qiziqishlari, xulq-atvori, kasbi, tajribasi, turmush sharoiti va 
boshqa ruhiy-m a’naviy jihatlarini o ’rganish;
- m ojaroli vaziyatning sabablarini, jam oaning unga m unosabatini aniqlash;
- m ojaro haqidagi axborotlam i haqiqiy ahvol bilan solishtirish;
- m ojaroni hal etishning har xil usullarini ishlab chiqish va tahlil qilish;
- m ojaroni hal etishning eng qulay usuli, shakli, vositasi va sharoitlarini tanlash;
- tanlangan usullam i jam oa tarbiyasi, m ehnat vazifalari, maqsadlari bilan qiyoslab, 
taroziga solib k o ’rish;
- tanlangan va tekshirilgan usulni q o ’llab, m ojaroni bartaraf etish;
- mojaro bartaraf etilganidan ham m ani xabardor qilish;
- m ojaro keltirib chiqargan tom onning nohaqliligi isbotlangach ulam i to ’g ’ri y o ’lga 
boshlash va hokazo.
B ozor iqtisodiyoti sharoitida har qaysi b o ’g ’indagi tadbirkor shuni tushunib 
yetm og’i kerakki, har qanday sharoitda ham insonga g ’am ho’rlik qilish, inson ruhiy 
holatini barqaror etishga qaratilgan jarayonlarni tashkil etish, jam oaning har bir a ’zosi 
m ehnatdan moddiy va m a’naviy qoniqish hosil qilishiga erishish uning zim m asidagi 
m uqaddas vazifadir.
75

---