S h. T. T o’qsonov, B. S. U m arov, S. D. A yrapetyan, G. A

Uyushish-jipslashish 
bosqichi. 
M ehnat 
jam oasiga 
uyushish-jipslashish 
ham korlikda faoliyat qilish zaruratidan kelib chiqadi. Bunda jam oa a ’zolarining malakasi, 
qobiliyati, qiziqishlari e ’tiborga olinadi. Shaxsiy ehtiyojlam i qondirishdagi faoliyat 
kishilam i jipslashtiradi. Tadbirkor rahbar m ehnat jarayonida kishilarning bilimi, kasbi, 
m alakasi, yoshini hisobga olib, ularni jam oaga to ’playdi. B unda tadbirkor rahbam ing 
tashkilotchilik qobiliyati nam oyon bo ’ladi.
Jamoaning tarkib topish bosqichi. 
Bu bosqichda tadbirkor rahbar jam oa har bir 
a’zosining mehnatga munosabatini aniqlashga harakat qiladi. Kimki faoliyatining ijtimoiy 
ahamiyatini chuqur anglasa, o ’zining bor kuchi, ijodkorligini ishga safarbar etadi. Jamoada 
faollar va dangasalar, ishga halaqit beruvchilar b o ’lishi mumkin. Tadbirkor rahbar bunday 
holda xodimlar o ’mini almashtirish, mehnatga munosabatini o ’zgartirish, o ’z ishiga 
qiziqtirish, tashabbus k o ’rsatishga undash orqali jam oa faoliyatini ta’minlaydi. U bu ishlami 
qo’l ostidagilar faoliyatini kuzatish, nazorat qilish, baholash, mehnat natijalarini chamalab 
ko ’rish bilan qo’shib olib boradi.
Har bir a ’zoning jamoaga moslashish bosqichi. 
Bu bosqichda «qoloqlar», «ishga 
halaqit beruvchilar» qolmaydi. U lam ing shaxsiy qiziqishlari va ehtiyojlari jam oa faoliyati 
bilan u y g ’unlashib, m oslashib ketadi. Sof axloqiy-ruhiy m uhit yaratilgan m ehnat 
jam oasida faollik, ijodkorlik, kasbga qiziquvchanlik barqaror tus oladi. Shaxsda yaxshi 
niyat paydo b o ’ladi, m aqsad va ehtiyojlarini qondirishga intilish, m ehnatsevarlik 
kuchayadi. H am korlikdagi m ehnatdan zavq olish shaxslararo m unosabatlam i yaxshilaydi.
Insoniy qadriyatlarga erishish bosqichi. 
Bu bosqichda jam oa his-tuyg’ulari bir 
m aqsad y o ’lida um umlashadi. Jam oaviy faollik vujudga keladi, an ’anaviylik qaror 
topadi. Inson o ’z qiziqishlari va intilishlarini jam oa hayoti bilan b o g ’laydi. 
Atrofdagilarga ishonchi ortadi, do’stlik va m uhabbat rishtalari m ustahkam lanadi. Bu 
jarayonlarda tadbirkor rahbar zim m asiga katta m as’uliyat yuklanadi. Bunda tadbirkom ing 
o ’ziga xos ish yuritishi, boshqaruv m alakasi, tashkilotchiligi, tarbiyaviy ishlam i olib 
borish m ahorati yaqqol nam oyon b o ’ladi. Yaxshi tadbirkor rahbar uchun m a’lum shaxsiy 
sifatlar zarur. U qat’iyatligi va chaqqon, ziyrak b o ’lishi kerak. Tadbirkor o ’ziga kerakli 
fikrlami yig’a bilishi kerak. 99 foiz ilg’or g ’oyalar mutaxassislar bilan muloqotda yuzaga 
kelsa, 1 foiz g ’oyalar odamlami eshita bili-shida paydo bo’ladi. Buning uchun 
suhbadashishni bilish, o ’rganish, shaxsiy g ’arazlami unutish, g ’oyalami tartibga soUsh, eng 
asosiysi, doimo o ’qish-o’rganish kerak. Aks holda, u o ’z ishini baholay olmaydi. Tadbirkor 
rahbar bozor sharoitida o ’z huquqidan to ’la foydalanishi va zarur hollarda quyidagilarni 
am alga oshirishi, y a’ni yom on xodim lardan voz kechishi, o ’z xodim laridan zaruriy 
natijalarni talab etishi, fikrlash qobiliyatiga ega b o ’lganlam i g ’oyalarga y o ’naltirishi 
kerak va hokazo. Shular bilan bir qatorda u qat’iy buyruqlar berishi, buyruqning
73

---

b ajarilish i natijalarid an v o q if b o ’lib turishi zarurdir. Shuning uchun u xodim larning ichki 
x u su siy atlarin i bilishi kerak. B a’zan xodim lar qasddan m ehnat intizom ini buzadilar. 
B u n g a sabab m oddiy ta ’m inotining o ’z vaqtida b o ’lmasligi, bir necha vazifani b ir vaqtda 
b erilish i, u n in g aniq bajarilish vaqti k o ’rsatilm aganligi, m ukofotlash shaklining 
n om u k am m allig id ir. T adbirkor rahbar kishilam ing bunday kam chiliklariga sabr-toqat 
bilan yon d ash ish i kerak. Tadbirkor rahbar kamsuqum , q at’iy, halol, shijoatli b o ’lib, 
ish ch i-x izm atch ilam in g fikri, taklifi, m ulohazalari bilan hisoblashib, dem okratik usulda 
ish k o ’radi. Shu b ilan b ir qatorda, korxonada intizomni, tartibni talabchanlik bilan 
n azo ratg a oladi. Sifat bilan k o ’rsatkichni e ’tibordan chetda qoldirm aydi. M ehnatni aniq 
h isob-kitob, reja bilan yuritishga erishadi. O 'zin in g qobiliyatiga o b ’ektiv baho bera oladi. 
K ad rlam i tanlashda, ish jarayonida tanish-bilishchilikka emas, asl m utaxassislarga 
suyanadi.