S h. T. T o’qsonov, B. S. U m arov, S. D. A yrapetyan, G. A

4.3. Kichik biznes va tadbirkoriikda rahbarning
boshqaruv uslubi
R ahbarning boshqaruv uslubi deganda, boshqaruv jarayonida kelib chiqadigan 
m uam m olarini hal qilish usullari m ajm ui tushuniladi.
K ichik biznes va tadbirkoriikda rahbarlikning quyidagi boshqaruv uslublaridan 
foydalaniladi:
1. X o ’jalik ishlaridagi kam chiliklarga m urosasiz b o ’lish.
2. Jam oa va uning h ar b ir xodim i to ’g ’risida q ay g ’urish.
3. Yuqori m adaniyatli boshqaruvni tashkil qilish.
4. R ahbarning yangilikni his etish qobiliyati.
K ichik biznes faoliyatini boshqarishning bir necha pog’onalari m avjud. U larga ikki 
p o g ’onali, uch po g ’onali va k o ’p po g ’onali boshqaruvni misol qilib k o ’rsatish m umkin. 
K ichik biznes faoliyatini boshqarishda jah o n am aliyotidan olingan va eng sam aralisi 
hisoblangan ikki po g ’onali usul, y a ’ni rahbar-bajaruvchi usulidan keng foydalaniladi.
Bu usulning sam arasi uning oddiyligida, bajaruvchi va rahbar o ’rtasidagi 
m unosabatlarni to ’g ’rid an -to ’g ’ri bog’langanligidadir. Bu yerda nazoratning yuqori 
sam arasiga erishiladi. P o g ’onalar soni ortib borgan sari boshqaruv sam arasi kam ayib 
boradi.
K ichik biznes va tadbirkorlik faoliyatida axborotning aham iyati. Biznes faoliyatini 
yetarli va aniq axborotlarsiz am alga oshirish m um kin emas. Bu axborotlar biznes uchun 
zarur b o ’lgan m a’lum otlar, xabarlar m ajm uasidan iborat b o ’ladi. A xborot ishlab 
chiqaruvchilar, tovam i sotuvchilar va xaridotlar o ’rtasidagi aloqa shaklidir.
Ishbilarm onlar asosan turli xil axborotlar statistik, m oliyaviy, operativ, tashkiliy 
axborotlar, farm oyish tarzidagi axborot, buxgalterlik, m arketing axboroti, ta ’m inot 
b o ’yicha, xodim lar b o ’yicha, m a’lum otga oid axborot va boshqa axborotlar bilan 
ishlaydilar.
A xborotlar yana ichki va tashqi, dasturiy va m e’yoriy axborotlarga b o ’linadi.
Ichki axborot kichik korxona yoki savdo tashkiloti ichki m ateriallaridan iborat 
b o ’ladi ham da korxona faoliyatini, uning texnik iqtisodiy k o ’rsatkichlarini m oddiy va 
m ehnat xarajatlari hajniini, naqd pul harakatini, debitorlik va kreditorlik qarzlari haqidagi
61

---

m a ’lum otlam i o ’zida aks ettiradi.
Tashqi axborotlar m ahsulot ishlab chiqaruvchilar va iste’m olchilarni, hokim iyat 
idoralari, banklar, raq o b atch ilar va boshqa tashkilotlar bilan b o ’ladigan aloqalam i 
ifodalaydi. U tovarlarni sotish va xarid qilish shartlari haqidagi tashqi m uhit xabarlaridan 
iborat b o ’ladi.
Foydalanish vaqti b o ’yicha axborotlar operativ, davriy va uzoq m uddatli, o ’zgarish 
darajasi b o ’y ich a birlam chi va ikkilam chi axborotga b o ’linadi.
T adbirkorlikda iqtisodiy axborotlar yetakchi rol o 'y n a y d i, chunki ular tovar ishlab 
chiqarish, m oddiy boylik lam i taqsim lash, ayirboshlash va iste’mol qilish jarayonidagi 
m un o sab atlam i aks ettiradi.
K ichik k o rxonalar uchun ilm iy-texnik axborotlarning roli ham m uhim , ular ishlab 
chiqarishning ilm iy-texnik taraqqiyot asosida rivojlanishini aks ettiradi.
D oim iylik darajasi b o ’yicha axborotlar doim iy, shartli-doim iy va o'zgaruvchan 
b o 'lad i. D oim iy axborot o ’z m a ’nosini uzoq vaqt davom ida o ’zgartirm aydi (shaharlar, 
korxonalar, savdo tashkilotlari nom lari, tovarlar turlari va boshqalar haqidagi axborotlar).
Shartli-doim iy axborotlar m a ’lum vaqt davom ida o ’z m a ’nosini saqlab turadi. Unga 
m ahsulot tayyorlash uchun texnik shartlar, m e’yorlar, tarif m iqdorlari, lavozim , ish haqi 
va hokazolar kiradi.
O ’zgaryvchan axborotlar harid qilish va sotishning o 'sish in i aks ettiradi. Ular qaror 
qabul qilish uchun doim o tezlik bilan qayta ishlashni talab qiladi, aks holda, ulam i 
olishdan m a ’no qolm aydi.
H ar qanday axborot hujjatlarda aks ettiriladi.
Hujjat 
- bu axborot tarqatuvchi vositadir.
N afaqat ishbilarm onlar, balki bu hujjatlam i o ’quvchi, ulardan foydalanuvchi, ulam i 
qayta ishlovchi va saqlovchi odam lam ing m ehnat xarajatlari hujjatning shakllariga 
b o g ’liq. B iznesda keraksiz hujjatlam ing b o ’lishi m um kin emas.
A xborotlar oqim i m uvaffaqiyatli biznes uchun kerakli aloqalarni ta ’m inlaydi. 
B unday aloqalar tovar ishlab chiqaryvchilar va ulam ing iste ’m olchilari, m ahsulotlam i 
sotuvchilar va haridorlar, turli m uassasalar o ’rtasida zam rdir.
A xborot alm ashish kichik biznes faoliyati va xususiy tadbirkorlikning eng 
m urakkab m uam m olaridan biridir.
S am arali ishlayotgan ishbilarm onlar - bu aloqa va axborot vositalaridan o ’z o ’m ida 
unum li foydalanayotgan kishilardir. U lar aloqa va axborot jarayonlarining m ohiyatini 
tushunadilar, o g ’zaki v a yozm a m uom alaning uddasidan chiqa oladilar.