S h. T. T o’qsonov, B. S. U m arov, S. D. A yrapetyan, G. A

Loyiha bo’yicha boshqaruv 
qisqa m uddatda yangi texnika va texnologiyani joriy 
qilish zaruriyatida tu g ’ilgan hollarda q o ’llaniladi. Bunda vaqtinchalik m axsus xizm at 
b o 'lim i tuzilib, ynga resurslar beriladi. Bu b o ’lim loyiha tuzadi va uning jo riy etilishini 
nazorat qiladi.
L oyiha b o ’yicha boshqaruv m untazam rahbarlikni aniqlashtiradi, kichik b o ’laklarga 
ajratadi yoki to ’ldiradi. U loyihani bajarish uchun korxonaning barcha funksional 
xizm atlari va b o ’linm alari faoliyatini m uvofiqlashtiruvchi organ hisoblanadi. Bu organga 
tegishli huquqlar beriladi. U vazifalam ing bajarilishi uchun to ’la javobgar b o ’ladi.
B unday boshqaruv k o ’p nom enklaturali ishlab chiqarishda q o ’llaniladi. Loyiha 
rahbari m axsus vakolatga ega b o ’lib, texnologik ishlam i zvenolar bilan ishchilar o ’rtasida 
taqsim laydi, uning bajarilishini o ’z loyihasi doirasida nazorat qilib boradi. Chiziqli 
rah b am in g shu ishlarga oid buyruqlari loyiha rahbari bilan kelishiladi. B unda bajaruvchi 
kish i ikki va undan ortiq rahbarga ega b o ’lib, ularga b o ’ysunadi.
Mahsulotga k o’ra boshqaruv 
tarkibining afzalligi axborotlam ing kelish y o ’llari va 
oqim ining 
qisqarishida, 
yakkaboshchilik 
tam oyiliga 
to ’la 
rioya 
qilinishida. 
boshqaruvning yuqori bosqichlarini m ayda jo riy vazifalardan halos qilishda nam oyon 
b o ’ladi. B unday tarkib bozorda talabning o ’zgarishiga tezkor m unosabat bildirishga 
qodirdir.
Matritsali tarkib. 
M atritsali tarkib b o ’yicha boshqaruv ancha m urakkab b o ’lib, u 
m ahsuloti nisbatan qisqa «umr» k o ’radigan va tez-tez o ’zgarib turadigan korxonalar 
tom onidan q o ’llaniladi. Bu tarkib korxonada gorizontal aloqalarini y o ’lga q o ’yishga va 
ularni zam onaviy kom pyuterlar yordam ida m urakkab buyurtm alarini bajaruvchi turli xil 
korx o n alar faoliyati bilan b o g ’lashga, texnika sohasida yuqori m alakali xizm at 
k o ’rsatishga va ekspertizani ta ’m inlashga qaratilgan. U shbu tarkibni «tur» k o ’rinishida 
tasavvur etish m um kin. U ikki turdagi tarkibning kom binasiyasini ifodalaydi.
B oshqaruvning m atritsali tarkibining m ohiyati shundaki, unda har bir xodim , ayni 
b ir vaqtning o ’zida, loyiha b o ’yicha boshqarishda, shuningdek, o ’zining funksional 
organida xizm atda b o ’ladi ham da ikki yoqlam a b o ’ysunadi. Bu tarkibning o ’ziga yarasha 
afzalliklari bor. B ular quyidagilardir:
- boshqaruv jarayonidagi (gorizontal) aloqalam ing uzunligini keskin qisqartiradi va 
tartibga soladi;
- q arorlar qabul qilishni tezlashtiradi va ularning m azm uni ham da natijalari uchun 
m as’uliyatni oshiradi;
- korxonaning ichki va tashki sharoitlariga ta 's ir etuvchi om illaniing o ’zgarishiga 
tezda k o ’nikm a hosil qiladi va shunga m uvofiq ravishda amal qiladi;
60

---

- 
chiziqli b o ’ysunish vositasida b o ’lim ichida byurokratiyaga b o ’lgan m oyillikni bir 
qadar so ’ndiradi va hokazo.
Shu bilan bir qatorda, m atritsali tarkibning ham ayrim kam chiliklari bor. B ular 
tarkibning m urakkabligi va boshqaruv organlarining real vakolatiga ega emasligidir.
B oshqaruvning tashkiliy tarkiblari to ’g ’risida yakuniy xulosalarga kelar ekanm iz, 
boshqaruvning qarab chiqilgan tashkiliy tarkiblaridan birortasini ham rasm iy tarkib deb 
b o ’lmaydi. Shu bois har b ir korxona (firma) o ’z oldidagi m aqsad va iqtisodiy m uhitining 
o ’ziga xos xususiyatlari dan kelib chiqib, uning talablarini yuqori darajada qondiradigan 
tashkiliy tarkib turini tanlashi kerak.