“O’zbekiston tarixi” fanidan ma’ruzalar kursi

 
O’rta poleolit-
qadimgi tosh asrining muhim va ajralmas qismi hisoblanadi. 
Bu davrga oid dastlabki yodgorliklar teshiktosh (Surhondaryo) g’or makoni 
1938 yilda A.Okladnikov tomonidan ochilgan. Surxon vohasidagi (Boysuntog’) 
Teshiktosh g’or-makoni topilmalari nafaqat O’zbekiston, balki butun dunyo 
arxeologiya fanida mashhurdir. O’rta poleolit davriga mansub bu g’ordan 3 000 
ga yaqin tosh qurollar topilgan. Eng muhimi shundaki, Teshiktosh makonining 
yuqori qatlamlarida 9 yashar bolaning skelet suyaklari topilgan. Tadqiqotchilar 
fikrlariga qaraganda, bu bola neandertal tipidagi qadimgi odam vakilidir. Bu 
davrga oid arxeologik materiallar yana Toshkent viloyatidagi Obirahmat 
makonidan Samarqand viloyatining Kattaqo’rg’on xududdaga Qo’tirbuloq 
makonidan ham topilgan. O’rta poleolit davrida odamlar hayotida bir qator 
o’zgarishlar sodir bo’ldi. Bu davrda odamlar O’rta Osiyoning keng xududlariga 
tarqala boshladilar.
Sovuq iqlim tufayli o’rta poleolit odamlari olovni kashf etdilar va sun’iy 
olov chiqarish hamda uni saqlashni o’zlashtirganlar. 

---

16 
So’nggi (yoki yuqori) poleolit-
bu davr uzoq davom etgan qadimgi tosh 
asrining ohirgi bosqichi bo’lib, mil. avv. 40-12 ming yilliklarni o’z ichiga oladi. 
Hozirgi kunda bu davrga oid O’rta Osiyoda 30 dan ziyod makonlar ochilgan. 
Masalan, Samarqand shahrining o’zida, Farg’onada Xo’jag’or, Pomir 
etaklaridagi Shug’nov, Toshkent viloyatidagi Ko’lbuloq, Tojikistondagi 
Qorakamar yodgorliklari shular jumlasidandir. So’nggi poleolit davriga kelib 
odamlarning hayoti va turmushida turli o’zgarishlar bo’lib o’tdi. Xususan 
odamlar g’ordan chiqib yengil turar-joylar, chayla va yarim yerto’lalarda yashay 
boshladilar. Ular endi faqat tog’li xududlarda yashab qolmay vohalar bo’ylab 
tarqaldilar. So’nggi poleolit davrining yutuqlaridan biri-nayzaning ihtiro 
qilinishi bo’ldi. Nayza tufayli ovchilik rivojlandi
.
Mezolit(o’rta tosh asri)
-tosh asrining keyingi rivojlanish davri xisoblanadi. 
O’rta Osiyoda mezolit davri nisbiy tarzda mil. avv. 12-7 ming yilliklarni o’z 
ichiga oladi. Mezolit- odamlarning yer yuzi bo’ylab keng tarqalishi bo’lib, 
ularga oid materiallar ko’plab joylardan topilgan. O’rta Osiyoning mezolit 
davri makonlari Surxondaryoning Machay, Farg’onaning Obishir, Markaziy 
Farg’onadan ToshkentningBo’zsuv, qo’shilish, Tojikistonning Oshhona, 
CHilchorchashna kabi joylaridan topilgan. Mezolit davriga kelib yer yuzidagi 
o’lkan muzliklarning yana shimolga tomon silzishi natijasida iqlim 
barqarorlashib xozirgi davrdagiga ancha o’xshab qolgan edi. Buning natijasida 
O’rta Osiyo xayvonot olami va o’simlik dunyosida ancha o’zgarishlar sodir 
bo’ldi. Bu davrga kelib kishilar nisbatan nozikroq qurollarni tayyorlashni 
o’zlashtira boshlaganlar. Bu davr uchun asosiy ahamiyatli narsa shuki, bu 
davrda o’q-yoy kashf etildi. Bu davrning eng katta yutuqlaridan yana biri bu 
yovvoyi hayvonlarni, it-qo’y, echkilarni qo’lga o’rgatilishi bo’ldi. 
Jamiyat taraqqiyotining ma’lum bir rivojlanish bosqichida chorvachilik 
dehqonchilikdan ajralib chiqdi va birinchi mehnat taqsimoti yuz berdi. Mezolit 
davrida (mil.avv 12-7 ming yilliklarda) insoniyat taraqqiyotida, uning xo’jalik 
faoliyatida muhim xodisa sodir bo’lgan. Bu davrda yovvoyi hayvonlardan it, 
qo’y, echki kabilar qo’lga o’rgatildi ya’ni xonakilashtirildi. SHuni aytish 
kerakki bu davrda ovchilikdan chorvachilikka o’tish muhim hodisa bo’ldi. 
Odamlar turmush tarzida temirdan foydalanilishi xususan, mehnat va ov 
qurollarini temirdan yasalishi kishilik taraqqiyotida muhim ahamiyat kasb qildi. 
Mezolit davrining mashhur yodgorliklaridan biri Surxon vohasidagi 
Machay makonidir.
O’rta Osiyo tarixida