“O’zbekiston tarixi” fanidan ma’ruzalar kursi

partiyasini shu tariqa ta’riflab, Turkiston musulmonlari mazkur partiyaga 
kushilishga karor qilganliklarini bildirdi."... Biz, Turkiston musulmonlari 23 
avgustda Nijniy shaxrida bo’lgan Rusiya musulmonlari xizbiga bay’at qilib, 
siyosatan kadetlarga qo’shilub, didan va ilman mazkur s’ezd ittifoki xukmiga va 
munkod bo’lsa kerak. Yaqinda mazkur navdai islomiya qarornomasi bosilib 
olam matbuoti ila nashr kilindur. Turkistonni muxtaram muallif va muharrirlari 
g’araz, nafsoniy xasad, baxs va munozarali shaxsiyalarini SHarq etib, 
shumaslak va shu jamiyatga shobe’ va xodim bulmoklari xizmatidin va davlat, 
obruyi Vatan va Millatdur". 
Turkiston jadidlari sardori Bexbudiy sotsial-demokratik partiya RSDRPga 
o’z munosabatini bildirib Quyidagilarni yozadi; "Bularning (sotsial 
demokratlarni) boshlovchi murodi xozirgi barcha zokun, mulkiyat koidalarini 
butun bo’zub, mol va yerlarni hamma xaloyiq o’rtasida masaviy etmokchidir. 
Boylik va kambag’allikni yo’q kilib, dunyo molini roxatidan hammani barobar 
foydalantirib mas’ud va roxat umr o’tkazilmogiga va xar kim o’z istiqbolidan 
amin bulmokiga zokun va koda joriy kilmokchidurlar. Bularni prugramini joriy 
bulmogiga xozirgi asrimiz mustaid emas... Xar holda, bu partiyani murodi 
mumkin loyiq yoyinki xayoliydek kurunub, bu toifaga kushulmok biz 
musulmonlar uchun nihoyatda zararlikdir. Prugrammalarini moliya moddalarini 
bir oz tagiyir bormaguncha shariatga muvofik ulmagoni kabi oz tagiyir 
bormaguncha shariatga muvofik ulmogoni kabi joniy va oila bobidagi fikrlari 
ham aslo, tugri kelmaydur". 
Boshqa jadid gazetalari ham sotsial-demokratik mafkuraga qarshi
chiqdilar. "Bunday partiyalarning-deb yozdi. "Taraqqiy" gazetasi, bizga 

---

160 
foydasidan kura ko’prok zarari tegadi". "Musulmonlar uchun juda to’g’ri 
keladigan partiya konstitutsion demokratik (kadetlar) partiyasidir". "Tujjor" 
gazetasi ham huddi shunday fikrni aytadi: "Biz kadetlarning qonun
loyihalariga qo’shilishimiz kerak, chunki bu dastur juda ma’qul va biz uchun 
g’oyat foydalidir". 
Umuman olganda Turkiston jadidlarining ijtimoiy-siyosiy jamiyatida 
avvalo yangi usul maktablarini ochishga katta e’tibor berildi. SHuningdek, ular 
millatni savodli qilish va shu orqali millatga davrni talab va muammolarini 
tushuntirish, xalqni ko’p asrli g’aflatdan uyg’otish yulida juda katta ishlarni 
amalga oshirdilar. Ular Turkiston kelajagini, ravnaqini ta’minlaydigan 
fuqarolarni yetkazishni maqsad kilib qo’yadilar va bu maqsadni amalga oshirish 
uchun o’zlari ochgan yangi ishidagi maktablarda millat farzandlarini o’qita 
boshlaydilar.