“O’zbekiston tarixi” fanidan ma’ruzalar kursi

9-Modul: O’zbek xonliklarining Rossiya imperiyasi tamonidan bosib 
olinishi. Mustamlakachilik zulmiga qarshi milliy ozodlik harakati. 
Jadidchilik. 
 
1.XIX asr o’rtalarida o’zbek xonliklarining ijtimoiy-siyosiy ahvoli va 
o’zaro munosabatlari. 
2.Rossiya imperiyasi qo’shinlarining Qo’qon xonligi hududlariga xujumi. 
3. Buxoro amirligining Rossiya imperiyasi vassaliga aylantirilishi. 
4. Rossiya imperiyasining Xiva xonligiga bosqinchilik yurishi va vassaliga 
aylantirilishi.

---

137 
5.Rossiya 
imperiyasining 
o’lkamizdagi mustamlakachilik siyosati.
Turkistonda iqtisodiy, madaniy-ma’rifiy sohalarda hukmronlikni o’rnatish 
tadbirlari. 
6. Jadidchilik harakatining yuzaga kelishi. Uning atoqli vakillari. 
7. Birinchi jahon urushining o’lka hayotiga ta’siri. 
 
1.XIX asr o’rtalarida o’zbek xonliklarining ijtimoiy-siyosiyahvoli va 
o’zaro munosabatlari. 
O’zbek xonliklari xayoti ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy koloklik, turgunlik 
sezilarli darajada edi. Bu bir qator omillar bilan bog’liq edi. Asrlar davomida 
bir butun bo’lib qolgan mamlakatning yagona iqtisodiy va madaniy makonda 
yashab kelgan aholining uchga bo’linib ketishi, xonliklar o’rtasidagi urushlar, 
xar bir xonlik ichidagi feodal tarqoqlik va uzaro xokimiyat uchun tinimsiz 
davom etgan ichki nizo, janjallar butun mamlakatni vayron qildi. O’zaro 
urushlar kabilalar ko’chishlarini keltirib chiqardi. Bu jarayon etnik mojarolarni 
keltirib chiqarar edi. 
Aholi bek va xonlarning amaldoru-mansabdorlarning zuravonligidan azob 
chekar edi. Turmush darajasi past bo’lib, aholi uzi uchun eng zarur bo’lgan 
narsalarni ham xarid kila olmas edi. Asosiy boylik bo’lgan yerga 
mulkchilikning eski usuli xali ham uzgarmasdan kelar edi. Xonliklarda 
xukmdor yerning birdan-bir egasi bo’lib yerda ishlovchi dexqonlarga yer ijara 
tarzida biriktirilgan edi. Dexqon yer egasi emas yetishtirilgan xosilning egasi 
edi. SHu sababli ham u yerni asrab-avaylashga intilmas edi, Dexqonchilik 
nochor ahvolda edi. Yerga ishlov berish o’sha bir juft xo’kiz, omoch tarzida 
kolib ketgan edi. Irrigatsiya ishlariga ahamiyat pasayib sug’oriladigan yerlar 
qisqarib borar edi. 
Xonliklarda sanoat ishlari, tovar-pul munosabatlari rivojlanmadi. Savdo 
munosabatlari hamon ayirboshlash tarzida edi. O’rta Osiyo jahon bozoridan 
ajralib qolgan, ustiga ustak ichki bozor ham tashkil topmagan edi.O’zbek 
xonliklaridagi ijtimoiy-siyosiy barkarorlik, iqtisodiy va harbiy nochorlik qo’shni 
mamlakatlarni uni o’z tassarufiga kiritish uchun qo’l keldi (ayniqsa Rossiya 
uchun). Va bu narsa ohir oqibatda bu o’lkalarni Rossiya tomonidan bosib 
olinishi bilan yakunlandi.